Үрдээ

 Чимээгүй урсах амьдралын урсгалын

Чиг юуг нь тандан мэдэж

Өөрийгөө таних үйл бүхэнд

Өөрийн хүслээр жигүүрлэн

Цэгц шударгуу зан төлвийг

Цэх нуруундаа үүрэн байж

Зүтгэлийн олзоо танин байж

Зүйрлэх үйлэндээ шигтгэн байж

Аливаа үйлийг сайтар тунгаан

Авах гээхийн ухаанаа олж

Зуурдын биш үүрдийн бүхнийг

Тоо чанарын хэмжүүрт дэнслэх

Ирэх цагийн зангилаан дээрээс

Ээлжлэн ирэх улирал бүрээр нь

Мэдлэг болгон өөртөө шингээж

Эзэн эрхээ олон байж

Эрч хүчийг мэдрэн байж

Алс ирээдүйг тандан мэдэх

Агуу зөнгөө сэрээнэ буй заа

3-19

Дүүлэн нисэх жигүүр нь

Дүүргэх үйлийн учгаар хэлхэлдэн

Учиг бүрийн хэлхээ юугаар

Хэр ЭКЭ г үүсгэн 

Урам зоригийг өөртөө урлаж

Ухаарал бүгдийг тэтгэн байж

Арз хорзын чанарыг таниж

Аранзал тугаа мандуулнам зээ

Хийх үйлэнд мөр нэгтэй

Хэлцэх үгсийн ур нэгтэй

Хүсэл тэмүүлэлээр урмаа тэтгэж

Хүмүүний орчлоос дүүлэн гарах

Түмний дундаас өөрөө тодрох

Төрөх ухааны охь ундарга мину зээ

Аав ээж нь тосон хүлээнэ

Ах эгч нь хүндлэн хүлээнэ

Амраг хань нь түшин сууна

Ариун хайрын ундарга мину зээ

Хүүхэд насны гэнэн зангаа

Хүрэх алсын орчилд орхивол

Хүртэх амт нь мэдрэгднэм зээ

Хүүрнэх үгсийг ухнам зээ

 

Эв

 Хөөрөх оддын түгэлд

Хөвсөлзөн дүүлэх сэтгэлд

Өр зүрхнээс учиг ундарч

Өнөр түмний үйл түгнэ

Туулах амьдралын нугачаан бүхэнд

Туйлбар дүүрэн сэтгэлээ огшоож

Дүүрэх үйлээ бөхлөх ахуйд

Чин сэтгэлийн хайр ундарнам

Чи үгүйд би юу ч биш

Хатуу үгсийг зөөллөж

Харш үгсийг эелтгэж

Эрдмийн үгсийг цэгцэлж

Энэ биесээ түшилцэж

Өтгөсийн үгсийг сануулж

Өвгүдийн үгсийг хэлэлцэж

Өглөөнөөс үдэш хүртэл

Цээжин хавыг онож явтухай

Үжирхэл- Хөгжил 7

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Үргэлжлэл

Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Энэ шүлгийн хэсгийг тайлах гэхээр маш их зүйлийг ухах хэрэг гарлаа.
Эхлээд морин сүлд гэж юу вэ? гэсэн асуулт гарна. Манай улсын сүлдэн дээр давхиж яваа морь байдаг гэдгийг хүн бүр мэднэ.
Бэхи хатны судар дээр давхиж яваа соёолон морины билэгдэлийг тайлбарласан байдаг ба үүнийг эртнээс  уялга ч  гэж нэрийддэг байсан нь одоо хир баруун аймгийнхан хэрэглэж мэдсээр ирсэн байдаг .

Монголчууд морьдоо ихэд дээдлэн шүтдэг байсан ба 6 насны морь дотроос соёолон морины идэр нас, хүч чадлыг дээдлэн бэлэгддэг байжээ. Соёолон морийг дээрээс нь давхиж явааг дүрслэн урд, хойд дөрвөн туурай, толгой, сүүл хэсгээс Өлзий хээ бүтсэн гэсэн хувилбар байдаг.

Бэхи хатны сударт 

Цахилж яваа цагаан бор соёолонг Ахуй биеийн ОНГОН-д болгоон ТНГР ээр соёрхоорой

Толгойнд нь ИЭ ЭКЭ Жай СУУ ИЭКҮ- ийг БӨӨ ГҮН тархи болгож ТНГР ээр соёрхоорой ( 1 их засаг)

Хүзүү сээрэнд нь хамтын хариуцлагыг БӨӨкү ЭН бие болгож амьдрахуйд соёрхоорой (2)

Үндэсний алтан Дээд үнэнийг ЦОО нуруу болгож МОНКҮ ТНГРийн ЖРЛГт соёрхоорой (3)

Мянган хүнсч мөр ГҮН сэхээрлийг НЭУ Уртай хослуулж амин Эх-Үр ЭН д соёрхоорой (4)

Есөн ухаан (6) найман оюуныг (7) урд хөлд нь болгоож, гишгэхийн өмнөх тэмтрэл болгоорой

АКОК МОНОГОУУЛ СУУ(8), ОГОУУЛ ЗӨН (9) хоёрыг хойт хөлд болгоож ниргэгчээр аваарай

Ерэн бүтээвэрт Нүүдлийн соёлыг (10) сүүл болгон ухаарч туг сүлд сүнсээр соёрхоорой хэмээсэн байдаг.

Уялгын онол нь : 1. Их засаг 2. Хамтын хариуцлага 3. Үндэсний Алтан дээд үнэн

4.Мянган хүнсч мэргэшил 5. Гэгээрүүлэгч орон зай 6. Улсаа өмөөрөх есөн ухаан 7. Өөртөө эзэн Эрх эдлэхүйн найман оюун 8. АКОК МОНОГОУУЛ сэтгэхүй 9. Огоуул зөн

10. Ерэн бүтээвэрт Нүүдлийн соёл гэсэн түгээмэл арван олзыг цахилж яваа соёолон морь шиг Эр, Ир, Уртай ахуйг байгуулаад түүнийг хэрэглэж аж төрөх тухай онол юм.

Тэгэхээр энэ бүхнийг Төрийн амийг таслах гэсэн санааг морин сүлдээ махалж хэмээн айхтар хурц хэлсэн  болж таарах нь.

Давхиж байгаа морин сүлд , төрийн маань сүлдэнд одоо болтол хадгалагдсаар ирсэн гүн утга бол маш эртний улбаатай ахуйн онол юм шүү. Илүү ойлгомжтой байж магадгүй тул "Төрийн амь ахуй " гэсэн сэдвээр бичсэн эргэцүүлэлийг маань  уншиж үзээрэй.

https://khdelger.blogspot.com/2018/12/blog-post.html

КАУ Ир тугаа урж гэдэг хэлцийг тайлахын тулд МТТТ судар дээр КАУ гэдэг үгийг яаж тайлсныг харвал КАУ гэдэг нь бөө чадамж гэсэн байдаг. Харин Ир гэдэг үгтэй холбогдвол өвгүдийн ухаанаас суралцаж өөрийн чадамжаа хурцлах гэж ойлгож болох мэт. Харин КАУ Ир тугаа урж гэхээр энэ бүхнээ үгүйсгэвэл буюу өвөг дээдсүүдийнхээ ухаанаас холдвол гэсэн санаа байж болно. ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс гэдэг нь улс орныхоо олон зуун жилийн ой санамж гүн ухаан мэдлэг оюунаас хол байх гэсэн санааг  илэрхийлээд түүнээс учирах хор хохиролыг нь малаас доор болно хэмээн ёжилсон санаа бололтой. 

Гал үжин

Хөх далиар жигүүрлэж

Хүмүүн заяаг олоод

Газарт буусан аянганаас

Гал бадрахыг таниад

Хадгалж хамгаалах олзоо

Ханисаж нийтээрээ манаж

Айдас үгүй амьдран орших

Айл бүлийн жаягаа бататган

Алсын хараагаа ододоор тогтоох

Аранзал улаан галан бадармой

Голт зүрхний амин хэлхээ хөврөх зүг

Гал халуун итгэлийн цог төөнөн уугина

Голыг тасдах хар хүчин тархийг харанхуйлахад

Гэрэл гэгээ өр зүрхнээс тэр л цогоор бадамлан

Хайрын гал болон бадарч түмэн олныг гийгүүлнэ

Дэм дэмэндээ орших мөн чанарыг голлогчид

Дээс эрчлэх мэт чангарч бүгдийг бүслүүрдэн

Дэлхий ээжээ мөнхөд оршоох голчоо барин

Дээрхийн зарлигийг зүрхэндээ сонордоном

Хэлц үг

 Нэг удаа БууЭрЭл " Хэлээд ойлгодогсон бол хэлц үг байгаад яахав" гэхэд нь учиргүй гайхаж билээ.

Алтан судар ч гэсэн хэлц үгээр дүүрэн.

" Гэм хийхгүй бол дэм " гэсэн хэлц үг алтан судар дээр байдаг. Бодвол хэлц  үг гэдэг нь  олон талаас нь хэлцэж ярилцаад цаад гүн утгыг нь бүрэн ойлго гэсэн санаа байх.

Тэгэхээр энэ хэлц үгийг тайлж ярилцая гэж бодвол хамгийн эхний үг болох ГЭМ гэж юу вэ? гэдэг асуултаас эхлэх байх.

За тэгээд л өнөө өвгүдийнхээ буулгасан судраас хайж эхлэнэ дээ. Өөрийн өчүүхэн тархиар бодвол мэдээж хэн нэгэнд хохирол учруулбал тэр нь гэм болох байх. Гэмт хэрэгтэн гэж хэн нэгнийг хохироосон хүнийг хууль цаазаар шүүгээд тиймээ энэ хүн хэн нэгэн хүнийг эдийн засгийн хувьд, эрүүл мэнд, сэтгэл санааны  хувьд ингэж хохироосон эсвэл нийгэмд хохирол учруулсан тул гэмт хэрэгтэн гэж тогтоодог. Тэгэхээр гэм гэдэг үгний цаана хохирол гэдэг зүйл заавал байж байх таарах нь. 

За тэгээд алтан судар буюу онолын хувьд ГЭМ гэдэг юуг илэрхийлж байна вэ гээд дахин судруудаа ухаж үзвэл :

Мохоохуйн 550 ГЭМ -т шалтгаан 

Хүчирхэг таван зуун тавин шалтгааныг үртэй хүний есөн хүслээр тохинуулах үлэмж төгөлдөр 35 эрдмийг нээв.  

Ир ГЭН ХҮН -ий арван зургаан зүйл ний ГЭМ гэх мэтээр маш гүнзгий ойлголтууд гараад ирнэ.

Өнгөцхөн барагцаагаар ойлгох гээд үзвэл  юутай ч ГЭМ ийг үүсгэдэг 550 шалтгаан байдаг байх  нь . Бас ний олонд учруулдаг 16 ГЭМ байдаг байх нь.  Энэ бүхний учгийг ухаад байх юм Гэрлийн өргөөнөөс гаргасан "Монгол товчион түүхийн тайлал" ( Монголын нууц товчиог бүрэн эхээр нь болгосон судар шүү дээ)  судар бас 550 дэстэй байгаа нь дээрх 550 шалтгаантай бас холбоотой. Энэ дэс болгоны цаана нэг гэмт шалтгаан нуугдаж байгаа гэсэн үг юм болов уу?

Хөөх юу вэ? ганц ГЭМ гэдэг үгийг тайлах гэсэн чинь бүхэл бүтэн хэдэн боть ч судар уншихаар болчихвуу даа.

За яршиг зүгээр тэр хамгийн сүүлчийн ДЭМ гэдгийг ухах гээд үзэх үү? тэгэнгүүт "Дэм дэмэндээ" гэдэг хэлц үг бас аманд ороод ирэх юмаа. Энэ бол монгол гүн ухааны онолыг тэр чигт нь шингээсэн хэлц үг гэсэн шүү та минь ээ.

Голт зүрхний амин хэлхээ хөврөх зүг

Гал халуун итгэлийн цог төөнөн уугина

Голыг тасдах хар хүчин тархийг харанхуйлахад

Гэрэл гэгээ өр зүрхнээс тэр л цогоор бадамлан

Хайрын гал болон бадарч түмэн олныг гийгүүлнэ

Дэм дэмэндээ орших мөн чанарыг голлогчид

Дээс эрчлэх мэт чангарч бүгдийг бүслүүрдэн

Дэлхий ээжээ мөнхөд оршоох голчоо барин

Дээрхийн зарлигийг зүрхэндээ сонордоном

Өнгөцхөн ойлголтыг ухаж төнхөж хэлцэх шаардлагатай хэлц үгээр хөөрөлдвөл ямар вэ?

" Хэлээд ойлгодогсон бол хэлц үг байгаад яахав" гэдэг нь хэлцээд ойлго гэсэн үг болох нь ....

Бичиг соёл мину

Үнэний замыг таниулах өвгөдийн түүхийн улбаа

Үйлдэж танисан бүхний өв их товчион

Өрнөх үйлийг дэвжээх уран бийрийн татлага

Өөдөө өргөгдөх цацлын ерөөл шингэсэн бичээс

Тэмцэж туулсан амьдралын өнө мөнхийн холбоос

Тэнгэрт тэмүүлэн өндийх босоо голчийн зурлага

Бусгаа цагийн хавсарганд орхигдоход

Бичиг соёлын түүхийг сахин оршоосон

Бусдын өвөр сахисан элгэн түмний минь

Боолын заяаг тасдах сүүлийн учиг болсон

Буган бичгийн улбаат босоо монгол бичиг

Бууриа сахих үрсийн минь өв их соёл мину

Өнгөрөн одох цаг хугацаа дахин давтагддаггүйн адил
Урсан өнгөрөх урсгал ус нэгэн хэвийг үл хадгалнам
Үл давтагдах учир товыг өнгөрөөж орхивол
Үдсэн бүхнийхээ үнэ цэнийг хэзээ ч үл мэднэ
Хэзээ нэгэн цагт хэрэв түүнийг амтат зүүдэндээ мэдэрвэл
Хэлэх үг цээжний цаана бугшиж хий дэмий мэгшиж ч магад
Зөн билгийн ариун дусал зүрхэнд шимэгдэж мэдрэмж хурцалбал
Зөрөг замын чулуу бүрийг тоолон зүрхний учгийг хайж ч магад
Зүгээр нэг нисэх шувуудыг харангаа санаа алдан уясаж
Зөөлөн салхины шившээнд хөг аялгуунд дуу нэмж ч магад
Аялгуу болон дуурсах тэр л уянга агаарт тархаж
Амьдран оршихуйн ухааныг тархинд сийлэх ч юм бил үү хэн мэдлээ

Хог

Сүүлийн үед хогны асуудал их хөндөгдөх боллоо.
Хөдөө очиод мал малладаг хамаатныхаа айлд очиж хэд хоноод өөрсдийнхөө хогийн уутыг хараад хотынхон бид маш их хог тарьдаг улс болохоо мэдэрлээ. Бидний хэрэглээнээс гарсан элдэв пластик сав, нэг удаагийн хэрэглээний салфетка, 00 цааснаас авхуулаад бүгдийг нь хогны уутандаа цуглуулав. Харин хөдөөгийн айлаас  бараг хог гарсангүй.
Ингэхээр бид хэрэглээгээ дахин дахин тунгаах хэрэг гарах нь дээ.

Бид байгальдаа хог хаяхгүй байх талаар их ярицгааж байгаа боловч өөрсдөө ямар их хог гаргаж байгаагаа бодохгүй байна уу даа. Мэдээж ус ундаанаас авхуулаад л бүх зүйл л пластик сав, элдэв сав баглаа боодолтой л байгаа. Хүссэн хүсээгүй л хог гарна шдээ тэгээд яах юм бэ? гэсэн асуулт хүн бүрт л төрж байгаа байх.  Харин урьд нь яаж ийм их пластик сав, гялгар уутгүй хоггүй амьдарч байсан юм болоо?
Социализмын үед дэлгүүрт ороод идэж уух юм авахдаа бүгд л өөр өөрийн гэсэн даавуун уутаа гаргаж ирээд л үсрээд л бор цаасан боодолд боолгож аваад ундааныхаа шилийг буцаж тушааж мөнгөө аваад л , сүү тарагаа хөнгөн цагаан бидондоо хийлгэж аваад л амьдардаг байсан даа. Ээж маань хүүхдүүдийнхээ хуучин хувцасаар ажлын бээлий хийж зарж олсон мөнгөөрөө бас тодорхой хэмжээний хэрэгцээгээ хангаад л амьдарч байсан гэдэг. Төмс ногооныхоо хальсыг цуглуулаад малтай айлд өгчихдөг.  Эмээ маань нэг зүгээр суудаггүй хүн байж билээ. Хааяа нэг хонь гаргаж идсний дараа  хониныхоо арьсыг элдээд л суудаг байсан сан . Сургуулиуд дээр хүүхдүүд анги ангиараа хаягдал яс , хуучин ном сэтгүүл хэрэглэсэн дэвтэрүүдийг бас цуглуулаад савангийн үйлдвэрт болон бусад үйлдвэрүүдэд  тушаачихдаг байж билээ.
 Саяхан найзууд маань Германд суралцдаг охин дээрээ очиход охин нь хогоо хаяж болохгүй шүү гээд л бүх пластик сав шилийг нь тушаагаад эргээд мөнгө болгоод авчихаж байсан талаар ярицгааж билээ.
Ингээд бодоход хоггүй амьдарч болохоор ч юм шиг. Одоо үед хаягдал дахин боловсруулах үйлдвэрүүд ч зөндөө байдаг болж харин бид дор бүрнээ хичээх юм бол  тэр хоггүй амьдарч чадах болов уу?

Үнэ цэнэ 2

Өвгүдийн минь айлтгал болгонд шахуу л дагуулах түмэн чинь гэсэн үгс хэлэхэд хнн миний хүн дагуулна гэж юу байдгийн гээд л тоохгүй өнгөрөөдөг сөн. Нэгэн удаа танил зайрангийнхаа бууралтай золгоход намайг их л зэмлэнгүй чи ухаарч ойлгосон бүхнээ үйлдээч юугаа хүлээгээд байгаа юм гээд харин үйлдээгүй бүхнээ үйлдэхгүй яаваа гэж үхсэн хойноо л харамсах байх даа гэхэд нь дотор нэг юм зурсхийгээд л өнгөрч билээ.
Наранд сууж бясалгах  дуртай надад урсан орж ирэх шүлгүүд бас л энэ бүхнийг өгүүлэх шиг

Өнгөрөн одох мөч бүрийн үнэ цэнэ
Өнөд бүтээх үйлээр чинь хэмжигдэж
Өвлөж авсан эрдэм мэдлэгээр тань соригдож
Үлдээх үрсийн араар тань тодорном
Араа үрээрээ бөхөлсөн тань
Ардын сэтгэлд нь хүрсэн бол
Ашдын зорилгод нийцсэн бол
Алдар нэр тань өнөд оршиж
Амьдрал таныг үргэлжлүүлнэм

Хэнэггүй зантай нэгэн улаачийн түүх гээд бусдад жишиг болон үлдэх түүх хэнээр дамнан үлдэх болоо? Хэлсэн үйлдсэн болгоныг чинь эрлэг дэнслэх тэр мөчид хэмжээ хязгаарыг давсан эсэхийг хэмжих болов уу хэлсэн ч хийгээгүй үйлийн өрийг тань өөрөөс чинь нэхэх болов уу? Дутуугаа дүүргэх ухааныг олж түмэн олонтойгоо хэмээ нэгтгэж чадсан уу? Давуугаа үзүүлж хэмээ бөхлөж чадсан уу?
Энэ л асуултыг өөртөө тавиж хариултыг нь өөрөөсөө хайж суутал дахин урсан орж  шүлгийн мөрүүд ийнхүү өгүүлэв

Үнэн үг өөр дээр тань биежихүйд
Үнэ цэнэ өсөж өргөн түмнийг дагуулна
Өөртөө өгсөн амлалтаа биелүүлэмгүй бол
Өрөөлийн сэтгэлийг хэрхэн татах
Чин сэтгэл байлаа гээд
Чимээгүй урсгалыг сонордлоо гээд
Үйлдэл болгож биелүүлэмгүй бол
Үүдэн хойморын ялгааг танилгүй
Үлээхэд замхрах утаа мэт хоосон
Үлдэж тэр л газартаа л хадагднам

Үжирхэл- Хөгжил 6

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай



Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун

Энэ мөрний тайлалыг олох гэж нэлээн удаан бодлоо.
Малынхаа төлөө үхэж үжирч хөгжснөөс үхэх нь ариун.
Хэний юуны төлөө үхэх нь ялгаатай болж таарч байна уу? Ямар үхлийг ариун, ямар үхлийг үжирхэл гэх гээд байгаа юм болоо?
Мал гэдэг бол нүүдэлчин Монголчуудын амьдралын гол амин зуулга , ахуйг бүтээж буй танин мэдэхүйн их ухааныг хөглөгч. Энэ талаар бичиж байсныг маань уншиж үзээрэй .

https://khdelger.blogspot.com/2014/10/blog-post_2.html

Гэтэл малынхаа төлөө үхнэ гэдэг яавч ариун үхэл биш болж таарлаа. Бэхи хатны алтан сударт хариуцлага үнэ цэнийн талаар их сонин байдлаар бичсэн байдаг:

Хургыг хүн хариуцахгүй  бол хурга угаасаа үнэгүй
Хүн хариуцдаг учраас хурга үнэтэй атал
Хэн ч хариуцдаггүй учраас хөвчийн байвгай үнэгүй

Үнэт зүйлийн үнэ нь хариуцлагаар хэмжигддэг билээ
Өндөр үнэтэй болгоё гэвэл олуулаа хариуцму
Хүнийг хүн хариуцахгүй бол хурганаас дор сэг болму
Хүй элгээрээ хариуцваас хүн нь хүслийн зүй билээ
Үхүүлье гэвэл бүү хариуц үхэхийг үзтүгэй
Үйл олноороо хариуцваас хүн нь хүүн эрдэнэ билээ   гэсэн байдаг.

Мал хэдий нүүдэлчин Монголчуудын хувьд үнэ цэнэтэй ч гэлээ хүмүүний амьнаас илүү үнэтэй бил үү? Хүн хүнээ хариуцах хамтын хариуцлага гэдэг бол хүнийг бий болгох үнэ цэнэ билээ. Хүйтэн ширүүн хатуу хөтүү цаг агаарт малчин хүмүүн малынхаа төлөө яваад осолдож амь насаа алдсан талаар сонсогдож л байсан боловч хамтаар энэ хүнд хэцүү цаг уур орон зайг туулах бол малаа биш хүнээ хариуцдаг дэм дэмэндээ байх их ухаандаа өөрөө өөрсдийнхөө үнэ цэнийг бий болгох их хамтын хариуцлагыг сануулан хэлсэн айхтар гүн ойлголт байжээ. Үхүүлье гэвэл бүү хариуц гэж хатны энэ шүлэгт бичснийг орчин цагт хүн бол нийгмийн амьтан хэмээн яриж бичдэг боловч хүний төлөө нийхэмийг бид цогцлоож чадаж байгаа бил үү? Наадмын хэдхэн хоногт хэдэн ч хүн аваар осол, ус үерт амь насаа алдав түүнийг хариуцах нийгэм хүн хүнээ үнэтэй болгож хариуцаж хамаарч байгаа нь хаана байна? Монгол хүний үхэл түүний учир шалтгаан тэр бүхнийг арилгахын тулд төр засаг , хувь хүн өөрөөсөө шалтгаалах , хариуцах бүхнээ мэдэж байгаа билүү ? Нийтээрээ дагаж мөрдөх хууль журам маань хаана байна? монгол хүнийхээ төлөө хийж байгаа зүйл хир байна даа гээд дор бүрнээ үнэлэлт дүгнэлт хийж бодолхийлж байгаа болов уу? Чухам энэ л хамтын хариуцлагын ойлголтоос МОНОГОУУЛ гэх нэрний утга учир тайлагддаг билээ. Монгол хэмээх үгний эхний үе болох МОН гэдэг өөрөө бидний барих 3 гол онолын нэг . Хамтын хариуцлага буюу гэр бүлийн харилцаа бөгөөд хүн хүнээ хариуцаж хүүн эрдэнэ болгодог онол юм. Айл бүл болон дэм дэмэндээ явдаг малчин түмний гол ухамсар.  Харин энэ хамтын хариуцлагыг үл тоож хатуу бэрхийг туулах хамтач сэтгэхүй үгүй бол амин хувиа бодогч хатуу булхай хэмээгдэн хамтын нийхэмээс холдон ганцаардаж Монголоо алдана гээч л болох байх даа. Чухам тийм л хар амиа бодогчдоос болж улс орон минь хэрхэн дампуурч гуларч байгааг бид бэлхэнээ харж л байна. Гэвч хамтач сэтгэхүйг дээдлэгч ухаант өвгүд дээдсийн үр удам болсон зон олон, бие биенээ хамаарч , хариуцаж ирсэн ёс уламжлал маань байсаар байгаа бус уу.  

Гэр бүлийн харилцаа нь Чингис хэмээх амин чанарт оршму
Моныг огоуул болгох нь Монголоор амьдрахуйн цулдал
Чингис болбоос хаан эрдэнийн дээд жаяг
Чингис болбоос алтан дээд үнэний аялгуу
Чингис болбоос амьдралыг төвөггүй болгодог цаг, уур орон зай
Улс "Гэр"- ийн амьдралын сүнс бие нь Чингис байдаг
Улс "Гэр"- ийн амьдралын эзэн бие нь Монгол байдаг
Монгол улсын сүнс бие нь Чингис байдаг
Монгол амьдрал хамтын хариуцлага байдаг
Монгол хамтын хариуцлага болбоос чин, чу, хажир байдаг.

Үжирхэл хөгжил 5 нэмэлт

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Энэ мөрний тайлбарыг хийх гэж оролдоё. Ажлыг алдаагаар хорлож гэхээр хүн бүр л бараг ойлгож байгаа байх. Аливаа ажлын хийх явцад алдаа оноо аль аль нь гардаг боловч аливаа ажлыг хийхийн тулд сайтар төлөвлөн гарах эрсдлүүдийг маш сайн тооцох хэрэгтэй гэдгийг сануулж байж болох юм. Явааг яаруугаар саатуулж үжирэх гэсэн нь олон талын өнцөгөөс хийж буй ажлаа тооцоолж, хожмын үр дагаварыг тооцоолохгүйгээр өнгөцхөнөөр асуудлыг харж сэтгэл хөдлөлөөр яаран сандран шийдсэн зүйлийн хожмын үр дагавар алдаа нь ажлыг бүрэн дүүрэн гүйцэтгэхэд саад болох нь бий. Тиймээс маш сайн төлөвлөлт , эрсдлийн тооцоолол, ажлын үр дагавар үр дүнг урьдчилан тооцоолох нь ажлыг саатуулах биш харин ч элдэв алдаа дутагдал гарахаас сэргийлж яарч сандарч тооцоололгүйгээр хийснээс бага цагийг зарцуулдаг гэж болох юм. 90 оны ардчилал цаашид бид юунд зориж байна , яаж шилжилтийг хийх вэ гэдэг тооцоолол таамаглал төлөвлөлтгүйгээр гадныхны хөөрөгдлөөр хийгдсний үрээр хэдий 30 жил  өнгөрсөн байтал маш их алдаа дутагдал гарч бидний бодож мөрөөдөж байсан ардчилал нуран унаж байгаа нь нэг тод жишээ болох байх.  Явган нь хөлд эр ДЭМ-тэй гэдэг нь хэн нэгний заааварчилгаагаар сул пал яаран сандран ажлыг хийж байснаас нэг бүрчлэн тулгарах асуудалтай тулж тэр бүхнийг давах арга ухааныг олж өөрсдөө илүү ихийг танин мэдэж явахыг явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй хэмээн зүйрлүүлсэн байх.

Тоо ба чанар 15

Саяхан сонгууль болоод өнгөрлөө. Сонгуулийн үр дүнгээс  тооны ухааныг хэрхэн чадварлаг ашиглаж болохыг харцгаасан биз. Бүгд л дор бүрнээ өөр өөрийн дүгнэлтээ хийцгээж буй биз.

Юутай ч 3 сая гаран хүн сонголтоо хийцгээсэн. Энэ сонголтын үр дүн ямар байхыг цаг хугацаа бас харуулах л байх. Тэгээд ч цаг хугацаа гэж хэзээ ч эргэж үл ирэх зүйл тул бандан тас л гээч нь болно.

Саяханы нэг подкастан дээр аливаа нэгдлийн төлөвшилд алдаа оноон дээрээ суралцах цаг хугацаа хэрэгтэй байдаг гэж байсан. Өөдрөг үзэлтэй хүмүүс бол МАН ардчилалаас хойших өөрсдийнхөө өнгөрсөн түүхээс суралцаж сайжирч улс орныхоо өмнө хүлээх хариуцлагатай болж төлөвших байх гэсэн бодолтой байгаа бол эсрэг үзэлтнүүд өдий олон жил сайжруулж чадаагүй юм чинь  улам л доройтуулах байх хэмээн тэрхүү муухай  лаг шавраас хэрхэн сугарах вэ гээд цаашдын аргаа боловсруулж байгаа байх.

Ууг нь тоо ба чанар сэдвээ эхлүүлсэн чинь сонгуулийн үр дүн рүү хадуурчихлаа. Гэвч яалтачгүй тоо чанартай холбоотой болохоор яалтай. Мэдээж сонгогчид УИХ 76 гишүүдийнхээ чанарыг сайжруулах санаатай байсан боловч бидний дотор тэдний чанартай чанаргүй байх хэнд хамаатай юм бэ гээд өөрийн сонгох эрхээ хэдэн цаасаар худалдан хоол архи болгон хэрэглэсэн нь байсан байхыг бас үгүйсгэхгүй л дээ.

Сонгуулийн өмнө нүүр хуудсаар дүүрэн хэрхэн сонголтоо зөв хийх зөвөлгөө байсан.  Харин 76 гишүүдийн чанартай байх шалгуур нь юу байх вэ?  гэж дор бүрнээ тунгаасан л байх. 

Хүн чанар

Шинж чанар

Мөн чанар 

Амин чанарын хувьд  хир байсан бол?

Хүн чанарыг ихэнх хүмүүс ойлгох байх

Шинж чанар бол гадна харагдах хэлбэр өнгө дүрс төдий

Мөн чанар бол төрт ёсны их ухаанд хир гүн нэвтэрч өөрийн шинж чанарт санаа тавихаа больсон байх түвшин. Өөрөөр хэлбэл эх дэлхийн нэгэн хэлтэрхий түүнтэйгээ зохицон амьдрах ухааны гүн рүү эрэл хайгуул хийгч

Амин чанар гэдэг бол  мөн чанараа таниж Монгол хэмээх нэгэн улсынхаа төлөө л цаашилбал эх дэлхийнхээ төлөө дайснаа ч өөрийнхөө талд оруулж , эвлэлдэн нэгдэх чадвартай болох үе 

Хор хохиролыг урьдчилан тооцоолж , тусгаар тогтнол, улс орны эрх ашгийн төлөө зөвхөн тойрогтой, дүүрэгтэй биш улс эх орондоо хэдий хир орон зай, цаг хугацаанд нөлөөлөлтэй байж чадах улс төрч вэ гэдэг түүхэнд үлдэх мөр ба тухайн улс төрчийн чанар болох биз. Түүнээс дуучин Жавхлан гишүүн гаднаа сайхан монгол дээл хувцсаа  өмссөн ч  газар шороо эх орныхоо төлөө хариуцлагагүй уул уурхайн хор хохиролыг багасгах хориглох, ураны хор хохирол гарсаар байхад түүнийг хориглох,  ард олондоо хэрэгтэй нэг ч хуулийн төсөл санал санаачлага  дэвшүүлж хэрэгжүүлж чадаагүйнхээ төлөө дахин сонгогдоогүйдээ хорсон өссөн төрсөн нутаг, нутгийн ард олноо  хаяж байгаагаа зарлах биш л дээ.  

Тооцоолох эрдэм (Тоо ба чанар 14)

МТТТ судар 550 дэстэй. 550 дэс аливаа учир шалтгааныг нууцлан түүнийг уншигч бүхнээр тэрхүү учир шалтгааныг нууцыг тайлуулж өөрөө өөрийгөө хөгжүүлэх боломжийг нээхэд дэм болно.

Юуны учир шалтгаан бэ? гэсэн асуулт гарнаа даа. Том зургаар нь харах юм бол энэ орчлон ертөнц дээр амьдран оршиход тэнцлийг хадгалах нь амьдралд ээлтэй зохицох гэдэг зорилго юм бол тэнцлийг алдагдуулах олон олон учир шалтгаан  байдаг . Тэр л бүх учир шалтгааны эхийг олж түүнийг өөрсдийнхөө хүсэл зорилгодоо нийцүүлэн тохинуулахын тулд юуг мэдвэл зохих вэ? гэдэг асуултын хариуг эрэх шаардлага гарна.

Монгол домчийн судар дээр нэг ийм үгс байдаг :

Тэмцэл буй цагт
Тэнцэл тогтдог
Тэнцэл тогтохын цагт
Тэмцэл эхэлдэг

Тэмцэл буй болохын учир шалтгаан юу вэ? гэдэг өөрөө бидний яриад байдаг мөн чанар луу орно. Өөрөөр хэлбэл сайны хажуугаар саар үргэлж байдаг үнэнтэй нүүр тулж туулж гарах нь жам гэдгийг ойлгох нь чухал. Үүнийг Төрийн найман цаха дээр "Холдож зайлахгүйг,  устгах хар ертөнцөөр таниад" хэмээн бичсэн байдаг. Тэгвэл тэр устгах хар ертөнц гэдэг чинь юу юм бэ гэсэн асуулт бас гарнаа даа. Харин хариултыг Төрийн найман цаха дээр
Устгах тэнгэрт 16 арга буй
Үхүүлж устгах 4 алуур
Доройтуулж устгах 7 алуур
Тамлаж устгах таван алуур буй хэмээн бичсэн байдаг.

Энгийн үгээр бичихэд энэ бол бидний дотор байдаг муу зан авир ( залхуурах бэлэнчлэх бардамнах атаархах гэх мэт) бүхнийг дэвэргэх, өөрт байгаа муу бүхнийг маань өөгшүүлэх тэр бүх аргууд бөгөөд бид өөрсдөө мэдвэл зохихуйн мэдлэг рүүгээ тэмүүлэхгүй л бол тэнцлийг алдагдуулах нэгэн хүчин болно гэсэн үг . Энэ бүхнийг ухан унших юм бол Их хаан маань яагаад долоохон насандаа Тэмүү Чин цол авсныг бага ч гэсэн ухах байх. Үнэхээр тэр их тэмүүлэл нь бидний замыг өнөө болтол гэрэлтүүлж байгааг ухна.

Айдас бүхнээ даван туулж
Алдаа бүхнээсээ суралцаж
Амьдралын мөн чанарт тэмүүлж
Өвүг дээдсийн сургаалаас суралцаж
Эвлэлдэн нэгдэхүйн их ухааныг олж

Хор хохиролыг танин байж
Хоосрол үгүйрлийн үзэн байж
Даваж туулах хүчийг олж
Давхар мэхэнд суралцан
Өөрийн үл алдах голчоо атган авсан Эзэн хааныхаа бүтээсэн хамтын түүхээс бид нууц бүрийг нь тайлан ухаж, дэм дэмэндээ явахын агууг танин мэдүүштэй.

Орчин үеийн хэллэгээр үүнийг  системийн сэтгэлгээ гэж нэрлэж болох ба харин сайн муу ,сайхан муухай , зөв буруу бүхэн байх нь гарцаагүй гэдгийг ухаарвал түүнд нэгж  өөрөө ямар үүрэгтэй оролцох чадвартай, яаж хамтын ажиллагааг бий болгож,  нэгжийн оролцооныхоо үүргийг нэмэгдүүлж газар зүйн болон цаг хугацааны нөлөөлөлөө бий болгох , тэрхүү нөлөөлөл маань бусдад хэрхэн эерэг байж тэнцлийг хадгалах вэ гэдэг дээр төвлөрч өөрийгөө хөгжүүлж чадахаас ирээдүйд буй болох хор хохирол, үр өгөөжийг тооцоолж чадах чадвар бий болох  юм уу даа.

 Одоо цагт дээрх бүхнийг хөрвүүлж ойлгох гэж оролдоод үзвэл Эзэн хаан маань агуу стратегич байсан гэж ойлгож болохоор. Өөрөөр хэлбэл өөрийнх нь  үйлдсэн байгуулсан бүхэн ирээдүйн бидэнд хэзээ ч мартагдахын аргагүй агуу үйл болон үлдэж тэр их гүрний үлдэгдэл болох бид Монгол хэмээх нэрийг авч яваа улсын иргэд болон 800 гаруй жилийн дараа оршин тогтносоор л байна. Энэ бол үр дүн нь . Яагаад агуу стратегич гэж хэлээд байна гэхээр өв уламжлалдаа, ёс заншилдаа газар нутаг, уул усаа, яс цусаа хайрлан хамгаалах их ухааныг хадгалаад үлдээсэнд байгаад байгаа юм.  Мэдээж дэлхийн түүхэнд оруулсан сэтгэлгээний их өөрчлөлтийг дурьдахгүй байхын аргагүй л дээ. Олон улсын худалдааны аюулгүй байдал, тээвэр  логистикийн болон мэдээлэлийн сүлжээний эх энэ бүгд  Эзэн хааны байгуулсан их гүрний нөлөөлөл, хөгжүүлэлт шүү дээ.
Тийм болохоор бид өвгүдийн ухааны гүнд орж орчин цагийн хөгжилтэй хослуулан байнгын өөрчлөлтөнд баяжуулан суралцсаар байх аваас чадахгүй мэдэхгүй зүйлс гэж үгүй бизээ.
Гэрлийн өргөө маань тэгэхээр мууг сайн болгох, муухайг сайхан болгох, бурууг зөв болгох гэрэл гэгээний өргөө юм . 

Ухамсар ба Энерги 4

Энерги гэдэг үгийг монголчилбол эрчим гэж болох уу?

Физикт болон бусад шинжлэх ухаануудад эрчим хүч буюу энерги (Грекийн ενεργός, энергос, "идэвхтэй, ажилладаг" гэсэн утгатай)^[1] бол байгаль дээр хадгалагдаж буй системүүд болон биетүүдийн физик шинж чанарыг илэрхийлсэн скаляр физик хэмжигдэхүүн юм. Энерги нь хэд хэдэн өөр төлөвт орших бөгөөд тухайлбал кинетик, потенциал, дулааны, цахилгаан соронзон, химийн, цөмийн, масс гэх мэтчилэн байдаг бөгөөд эд бүгд мэдэгдэж буй байгалийн үзэгдлүүдийг тайлбарлахаар тодорхойлогдсон.

Энерги нь нэг төлөвөөс нөгөө төлөвт хувирах бөгөөд харин хэзээ ч шинээр үүсч бий болдоггүй, мөн устаж үгүй болдоггүй. Энэхүү энерги хадгалагдах зарчмыг анх 19-р зууны эхэн үед постулат болгосон бөгөөд энэ нь аливаа битүү системд үйлчилдэг.

Энэ бол шинжлэх ухааны тайлбар. Харин монгол ухаанд Эрчим Эх гэж ойлголт байдаг.

Эрчим эх нь юу хэмээвээс
Наран эхээс эрчмийг хурааж
Арга ухааныг олж
Чин үнэнд зохицон амьдарч
Саран эхээс билэг ухааныг олж
Сүүн эрчмээс махан биеийг амийг
Сэрээхийг өгуулжээ.
Махан биеийн  амь гэж юу гэсэн үг вэ ? гэсэн асуулт гарнаа даа. Энийг сүнс гээд ойлгочихож болох байх. Махан биеэнд сүнс байж байж амьд гэгддэг байх нь. Тэгэхээр тэр нь махан биеийг тэтгэгч эрчим гэсэн үг. Харин түүнийг махан бие рүү юүлж шахах зориулалттай зүйл нь хүрд буюу өөрөөр чакра гэж нэрлэгдээд байгаа зүйл.  Энэ талаар дэлгэрүүлж уншая гэвэл "Монгол домчийн судар" авч уншаарай.  https://khdelger.blogspot.com/2019/10/blog-post_29.html

Эх дэлхий дээр оршин буй эл бүгдийг танин мэдэж , оюун бодлын ертөнцөөр сэтгэн бодон дагуулж, үйл хөдлөлдөө гүйцэлдүүлж, хэрэг зоригоо биелүүлж, махан биеэ чимэж, зориг хүч , хайр энэрэл, цог заль дүүрэнд нь хувилж  ухамсар юуг нь суулган байж зөн билгээ даган байж өвөг дээдсүүдийнхээ  танин мэдсэн, олж нээсэн амжилтанд суралцахыг мэдвэл зохихуйн Эрчим эх хэмээн тооцдог байжээ.  Мэдвэл зохихуйгаар биеэ чимж олсон олз, мэдсэн мэдлэг , хүрсэн амжилт эл бүгдээр амьдран оршихуйн үнэнийг тайлж ИХ ЗАСАГ хууль гарсан байдаг билээ. Энэхүү хуулиа жаяглаваас энэ бие нь буруугүй тэгш сайхан гэгээрэлд хөтлөхөд хэмтэй байдаг учраас энэ бас нэгэн Эрчим эх болдог учиртай хэмээн өвгүдийн үлдээсэн өв судруудад айлдан үлдээсэн байдаг.
Эр үрэн 6 зүйлийг зохицолыг ухааран ойлгож байгаа бүхнээ оршоон амьдрах их ухамсарт хүрэхийн тулд хүн төрөлхтөн их зовлон бэрхшээлийг туулан алдсан алдаа бүрээсээ суралцан ахин дэвшиж байснаас ухамсарын 4 улиралыг танин мэдсэн нь  бидний агуу өвөг дээдсүүд билээ. Харин өвөг дээдсүүд маань энэ их ухаанаа хадгалан үлдээх аргыг ахуйтай нь холбон ёс заншил уламжлал болгон үе дамжуулсан .
Эрчим эхүүдийг ойлгож ухсан бол хүмүүний оюун бодолд ухамсар нь бүрэлдэн тогтож эх дэлхийн сав шим ертөнцийг ойлгон ухаарч хүрэх ёстой зүйл, хүрэх ёсгүй зүйл , хүртэх ёстой зүйл, хүртэх ёсгүй зүйлийг ялган таньж тайлан мэдэж оройлон манлайлах эрдэмд суралцан түмэн олондоо түгээн дэлгэрүүлж тус хүргэх нь .

Эзэн эрх

Эзэн эрх гэж юу хэлээд байнаа? гэж хүмүүс гайхаж байж магад.
Судар дээр "Эх орноо хайрлахыг эзэн эрх гэмү" гэж бичсэн байдаг.
Тэгвэл эх орноо хайрлана гэж юу гэсэн үг вэ? Эх орон гэж ер нь юуг хэлдэг юм?
Ийм амархан юмыг хэн мэдэхгүй байсын гэж ихэнх хүн боддог .  Төрж өссөн газар нутаг, хэлд орсон хэл , ахуй соёл, ёс уламжлал, жаяг хууль гээд задлаад бодоод үзээрэй.
 Эх орон гэдэг зүйлийн үнэ цэнийг одоо энэ короновирус гэдэг цар тахлын үед ихэнх хүмүүс ойлгож эхэлж байгаа байх. Тэгвэл Эзэн эрх гэдэг бол энэ бүх зүйлээ хайрлахыг хэлнэ. Хайрлана гэхээр би эх орондоо хайртай гэж хэлээд л болчихдог юм биш ядаж л хэн нэгэн харийн хүн эх орныг чинь муулахад эх орноо өмөөрөөд хэлчих мэдлэгтэй байхаас эхлэнэ. Хайрлана гэдэг хариуцахаас эхтэй. Хариуцаж чадаж байж эзэн эрх чинь тодроно. Олон айл бүлүүд эртнээс тахиж шүтэж ирсэн уул овоотой байдаг. Улаач болсон хүн тэрхүү тахиж шүтэж ирсэн уул усаа манай өвгүдийн хайрхан хэмээн өөриймсөж бодож сэтгэл зүрхэндээ тээж явдаг . Эгэл нэгэн хүмүүн байсан ч өөрийн өссөн төрсөн нутгаа хайрлан өрөөл нэгэн ирж уул усыг нь ухаж төнхвөл түүнийгөө өмгөөлөөд тэмцэх тэнхээтэй байхыг хариуцах гэдэг. Бид алдаатай оноотой олон цаг үеийг туулсан. Эвлэрч нэгдэж чадсан үедээ хүчирхэг гүрэн байгуулж, эвдэрч задарч байхдаа уруудан доройтож гадныхны эрхшээлд ч орж л байсан. Энэ л түүхээс сургамж аван эгэл бөгөөд агуу дээдсүүдийнхээ үйлсэд энэхэн цаг хугацаандаа нэгдэн эх болсон орон зайгаа хадгалан хамгаалж сурах нь бидний үйлс гэлтэй.

Дүүргэх жаргалын амтыг мэдэрч үзэв үү?

Дуулим хорвоод өчүүхэн гэдгээ таниж чадсан уу?

Даяар олны итгэл сэтгэлийн дөлд цучил нэмж байв уу?

Даахгүй ачаа, давахгүй саад гэж үгүйг ухаарч байв уу?

Дэм дэмэндээ орших дээрхийн сургаалийг сонордож байв уу?

Дэвжих их үйлэндээ хайраа шингээж чадсан уу?

Асуулт бүхний хариуг өөрөөсөө хайн

Амлалт бүхнийхээ арыг даах тэнхээгээ бөхлөж

Гурван голын Монгол байхын онолыг тайлж

Голчоо үл алдах босоо оршихуйн тэнцэлийг хадгалах

Эзэн эрхийг энэхэн насандаа тогтоож чадваас

Эгэл бүхнээс гайхамшгийг олж

Эрдэм бүхний ундаргаас хүртэж

Энх мөнхийн үйлсэд нэгдмой

Нүүдэлчин түмний эзэн гэдэг утга санаа бол өөр бусдыг өөрийнх нь чадамжинд хүрэхэд нь дэм тус болж чаддаг хүнийг эзэн гэх ...
Алд биеэ засдаг
Ахуй төрөө даадаг ийм чадамжтанг зүглүүлж чиглүүлж бардаг хүнийг эзэн гэдэг.Орон хангай байгаль дэлхийгээ дагаж явж эзэн болдог. Захирч эзэн болдоггүй. Өөрийгөө зөв үнэлж сур. Тэгээд дутуугаа дүүргэх ухаантанг эзэн гэнэ гэх өвгүдийн сургаалийг дурьдах нь зөв бизээ. Чухам үүнийг л дэм дэмэндээ дээс эрчиндээ хэмээн сургаал болгон бидэнд үлдээжээ.

Үхтэл чинь дэргэд чинь байх
Үнэнч анд чамд бий юу?
Үүрдийн биш ч зуурдын хорвоод
Үйлсэд чинь үнэнч ойрхон ч
Өөрөөс чинь холхон байх андаа мэдэх үү?
Жаргах зовохын алинд ч
Баяр гунигийг хуваалцах
Жаран жарныг үдэхэд ч
Цаг хугацааны шалгаралд
Цагаан сэтгэлээр тэтгэх
Тийм л нэгэн анд минь тэртээд намайгаа хүлээнэ үү

Тоо ба чанар 13

Энэ сэдвийг эхлүүлээд 13 дах эргэцүүлэлээ бичих гэж байна. Тэгээд 13 ын тооны талаар жаахан ухмаар санагдав. Барууныхан 13 ын тоог чөтгөрийн тоо гээд цээрлэх маягтай байдаг юм гэсэн. Харин Монголчуудын хувьд бол энэ тоо тэр чигээрээ цаг хугацаа, орон зайг илэрхийлдэг. Энэ юу гэсэн үг вэ гэхээр 4 зүг 8 зовхис , дээр тэнгэр, доор газар хэмээн бүхий л орон зайн дээр өнгөрсөн одоо ирээдүй гэх 3 цагийг нэмэхээр 13 ын тоо гарчихна. Тэгэхээр их хүчирхэг тоо болж таарах нь.
13 ын тоотой холбогдолтой билэгдэл юу бна гэж хайж байгаад 13 Алтай, Дархадын 13 овооны талаар олж уншсан юм. Бас нэгэн зайран  залуутай уулзаад 13 их ясны овоо  хэмээх газар очиж үзсэн ба тэр овооны хажууд бичсэн бичээсийг уншсан санаанд орж байна.

Орвоотой хоргүй барилдах нь орчлонгийн ЖАМ бөлгөө.
Жамыг танихуй дор ёс гүйцмой
Ёс гүйцэхүй  дор ТӨР бүтмой
Төр бүтэхүй  дор Тэнгэр буумой хэмээн бичсэн байсан юм

Үнэхээр цаг уур, орон зайд ээлтэй зохицохыг амьдрал гэдэг юм бол  Орвоотой хоргүй барилдах тэр ЖАМ гээчийг бид хэрхэн таниж мэдэх билээ ? Харин тэр ЖАМ ыг таниж мэдээд түүнийгээ ёс заншил болгон хадгалсан манай монголчууд төрт ёсыг бий болгож зөв амьдран ирснээрээ тэнгэрийн ивээлийг хүртэж эх дэлхий ээжийнхээ амийг сахисан хөх толботнууд хэмээх нэрийг зүйж ирсэн бөгөөд энэ ёс уламжлалаа үеийн үед хадгалан уламжлуулах айхтар даалгавартай улс .
Энэ даалгавараа биелүүлье гэвэл Хор гээчийг таних хэрэгтэй .
Хор гэж юу юм бэ? гэсэн асуултанд юу гэж хариулах гэж бна даа. Зүгээр энгийнээр ойлговол юутай ч хэн нэгнийг хорлож устгах гэж уулгадаг зүйлийг хор гэнээ гэж үзвэл хорын ард устгал гэж зүйл дагалдаж байх шиг.
Юу устаж болох вэ?
- Амь нас
Амь насыг устгана гэж юу гэсэн үг вэ?
- Идэх хоол , уух ундаа, амьсгалах агаар 3 ыг хордуулбал амь тасрана.
Идэх хоолоо хортой юу хоргүй юу гэдгийг тодлох юм бол хүнсний талаарх мэдвэл зохихуйгаа дээшлүүлнэ гэсэн үг
Уух ус ундаагаа хортой юу үгүй юу гэдгийг хохиролоороо мэдэхээс илүүтэй танин мэдэж өөрсдийгөө хөгжүүлэх нь бидний хэрэгцээ болж байна. Амьсгалах агаар ямар үед цэвэр байх вэ гэдгийг танин мэдэх нь бохирдсон бол яагаад бохирдох болсны учир шалтгааныг танин мэдэх бас л хордохгүй амьд үлдэх хэрэгцээ.
Мэдээж иймхэн юмыг мэдэхгүй хэн байдаг байнаа гэж хүн гайхах л байх.
АС т хорлож байж идэхийг зорилго болгодог гөрөөсийг хижи гэмү гэсэн байдаг.
Өөрөө амьдрахын тулд бусдад хор хүргэдэг гэсэн үг байх нь.
Тэгвэл хижи гөрөөс гэгчээс үүссэн хүн хэмээх зүйл хөгжлийнхөө явцад хорлож идэх зорилгоо хассан үеийг оул хэмээн нэрлэсэн байдаг. Тэгэхээр ямартай ч бусдыг хорлохгүй байхын тулд анхны гэр бүл нэгдэлүүд үүссэн гэсэн үг. Юутай ч бусдад хор хийхгүй гэсэн ухамсарын эх үүсч байна.  Энэ ухамсар хөгжсөөр огоуул буюу бусдыг хорлохгүй байх мэдвэл зохихуйг мэдэж танисаар тодорхой нэг түвшинд хүрээд би хэдийгээр үүнийг хүссэн ч бусад маань ч бас бие биеэндээ хоргүй зохицолдон амьдрах ухаанд суралцах шаардлагатай юм байна хэмээн сэтгэж дараагийн мон ухамсарын түүх эхэлж байх жишээтэй. Харин бусдад хор хүргэсэээр байгаа хижи гөрөөснүүд өөрийн амьдрах орчлоо сүйтгээд бусдын орчил руу халдан довтолж байгаа бүгдийг нь булаан хамж хүчирхэгжсээр байсан болохоор оулууд нэгдэн өөрсдийгөө хамгаалах хэрэгцээ шаардлага гарч ирэх болсоор өөрсдийгөө улам хөгжүүлэн мэдвэл зохихуй руу тэмүүлэн , жамыг танин эхэлж анхны ёс дүрэмтэй болон хүн төрөлхтөний түүх үргэлжилсээр байсан байна.
Харин бусдыг хорлож идэх хижинүүд танин мэдэх хэрэгцээг мэдэхгүйгээс сонголт хийж чадахгүй зөвхөн булааж идэхийг л зорилго болгосоор ирсэн ба энэ мэт 13 гэмт хижийг хар хижи хэмээн нэрлэж иржээ.
Нээх олон юм ярьж ярьж арай гэж нэг 13 гэсэн тоог хаанаас ч юм гаргаад ирэх юм гэж гайхаж байна уу? Өнөө европ зүгийнхний цээрлээд байдаг 13 шүү дээ .
Хүний явах амжилтын замд саад болдог 6 авир тархи байдаг талаар ГӨ ний Бөөгийн товчион сударт бичсэн байдаг. Түүнийг дарах ухаануудыг ч бас түүн дээр зааж бичсэн байдаг бол МТТТ судар дээр бүх муу зүйлийн эх болдог 7 хар сүнсний талаар маш эртний нэгэн үлгэрт бичсэн байдаг.
Энэ 7 дээр 6 авир тархийг нэмэх юм бол өнөө муу ёрын 13 тоо гарна.
Миний өмнөх бичлэгүүд дээр ч бичсэн байгаа дахиад л энэ 7 хар сүнсний эх дээр  6 авираа нэмээд бичье :

1.Сувдаг
2.Тачаал
3.Аархал
4.Мунхаг
5.Атаархал
6.Шунал
7.Хонзон

6 авир тархи

1.Болхи
2.Залхуурал
3.Бардамнал
4.Шантрал
5.Атаархал
6.Тогтворгүй байдал

Энэ 13 дотор атаархал гэсэн үг  2 давтагдаж орсон байхыг анзаарсан байх.
МНТ дээр ч бас Тэмүүчин , Жамух нар 13 , 13 хүрээ болж Далан балжуудад байлдаж Жамух ялаад далан тогоонд чоносын эрчүүдийн чанаж цаазалсан байдаг байхаа...
Их засаг хуулинд цаазаар авах 70 заалт байдаг юм гэнэ лээ. Энэ л 13 мууг дарах 70 арга бас байдаг гэнэ лээ. Чухам үүнээс л далыг далуулаа гэх хэлц гарсан ч юм уу хэн мэдлээ.
Чухам энэ хорыг мэдэх хэрэгцээн дээрээс сонголтоо хийж зорилгоо гаргасан бол 70 аргаа танин мэдээд хэрэглээд үзвэл өнөө орон зай цаг хугацааг хариуцаж чадах ч юм бил үү.

Арван гурав, арван гурав, Дал, Дал гээд байгаагийн учрыг ухаад үзэх юм бол сонирхолтой байх болно. Монголын нууц товчионд " далан тогоонд буцалгаж" гэдэг нь далан учгаар шүүж, далан буруугаа хүлээж, анхны уулзвар далаа олох гэсэн үг юм гэж тайлсан байдаг. Дал бол хамгийн ойрхон байдаг уулзвар. үзүүр нь бол хамгийн хол нь. Тэгэхээр далаа олно гэдэг нь анх эхэлсэн газраа олох буюу хаана төөрч алдснаа олно гэсэн утгыг илэрхийлж байна уу даа...

Агуу болон өчүүхэний хооронд 
Алга дарамхан зай буй
Амраг сэтгэлт , атаат дайсан хоер ч
Алга эргүүлэхийн хооронд солигдох хорвоод
Ашиг сонирхол нэгдэх салах мөч л
Алдаа онооны дэнсээнд шүүгдэх биз

Хөлөг

Хөвөн нүүх үүлс
Хөхрөн цэнхэртэх тэнгэр
Хүсэл хяслын хорвоо
Хүүхэн хонгорын заяа
Энэ л бүхэн нийлээд
Эргэх нэгэн ертөнц бус уу
Энэ насны амьдралаа
Эрчим юугаар тэтгэж
Эрдэм юугаар дүүргэж
Эгэл нэгэн хүмүүний
Энгүй түүхийг бүтээ
Эцэг өвгүдийн үлдээсэн
Эгэлгүй шидэнд суралцваас
Энгүй их далайн
Эрэг юунд хүрэн
Эрхэм зорилго нэгтэй
Эгэлгүй андуудтай нөхөрлөн
Энгүй их далайг гатлах
Эрдэмт нэгэн хөлөгт гармой

Үжирхэл хөгжил 5

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Үргэлжлэл

Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй

Ажлыг алдаагаар хорлож гэж юу гэсэн үг вэ?
Энэ өгүүлбэрийг ойлгохын тулд эхлээд алдаа гэж юу вэ гэдгийг тодлох хэрэгтэй болноо доо.
Миний бодлоор алдаа ямар ч байж болно. Харин алдаагаа олох нь чухал байх.
Харин алдаагаа яаж олох вэ?  Мэдээж хариулт хийж буй зүйлийнхээ үр дүнг хэмжихтэй холбогдох байх. Жишээ нь өнөөгийн бид ардчилалыг тухайн цаг үедээ маш зөв үйл явц гэж хараад ардчилалд алхан орсон боловч ардчилал ялснаас хойш маш их алдаа гажуудлыг туулаад бухимдацгааж байна. Харин яг юун дээр алдчихваа гэдгээ бодох хэрэгтэй болсон тул эргээд өнгөрсөн бүгдээ дүгнэж цэгнэж байгаа цаг үед амьдарцгааж байна. Ууг нь бол бид Их Монгол улсыг байгуулсан Эзэн Чингис хааны үр сад ба Их Монгол улсын Монгол гэдэг нэрийг хадгалан үлдэгсэд юм. Тэгэхээр бид өөрсдийнхөө улсыг ямар байсан юуг бий болгосон бэ гэж судлах юм бол Алтан судар ( шар судар) дээр гардаг ИХ МОНОГОУУЛ Улс гэдэг хэсгийг уншиж тайлах шаардлага гарна.


Зүгээр өнөөгийн байр суурьнаас харах юм бол ардчилалд орохдоо бид юунд зориж ямар улсыг бүтээх гэж байгаагаа тодорхойлж түүнд хүрэх тэр зорилтыг биелүүлэхэд ямар алхамууд хийх хэрэгтэй вэ? Ардчилалыг хэрэгжүүлж байгаа улс орнууд ямар алдаа завхралд орж байсан хэрхэн  яаж сайжруулсан зэргийг ул суурьтай тунгааж судлаж өөрсдийнхөө өв түүхийг үзсэн бол алдаагаар өөрсдийгөө хорлохгүй байх боломж байсан ч байж магадгүй юм л даа.
Энэ тайлбар маань эргээд явааг яаруугаар саатуулах гэдэг хэлцийг тайлбарлаж бас болох л юм. Өөрөөр бас яарвал даарна гэдэг хэлц үгний тайлбар болох бизээ.
Харин ингэж үжирснээс явган нь хөлд эр Дэмтэй гэдэг нь  тухайн үед манайханд зөвөлгөө өгч байсан гадныханы нөлөөлөөр унаа хийж явснаас өөрсдөө судлаж хэлцэж өөрийнхөө улс орны онцлог байдалд тохируулж бусдад даатгалгүй өөрсдөө явган ч гэсэн таниж мэдэж зүтгэсэн бол их Эрдэмийг олж авах байсан байна гэдгээр тайлбар хийж болох ч юм шиг. Мэдээж тухайн нөхцөл байдалд ийм боломж байсан л байх....

Хонгилд нарыг орлох нэүрит засгийг
Хараатай аниатай явсаар олоогүй ажгуу
Хатуу хэцүүгий дээд туйл
Таван зуу тавин шалтгааныг
Халшралгүй даван танин мэдэж
Хабсу их ертөнцийг өөртөө олж бойжиж
Хабсу нэүрит засгийг байгуулсан ажгуу
Хорлонтойд аадар нэүрит засгийг
Хорлон устгаж явсаар олоогүй ажгуу
Өрөө цоололдон асуулдан
Өнчин зүрхээ сугалан алалдан
Өчилдөн хэлэлцэн хүрээлдэн мөрөөдөн
Ертөнц тэнгэрээ олж таньж
Өргөн нэүрит засагийг байгуулсан ажгуу гэж төрийн найман цахад шүлэглэсэн байдаг билээ.

Эцгээс хүүд дамжих
Эгэл нэгэн холбоосонд
Эр чанар бат оршиж
Эрхэм хэмнэлийг бүрдүүлнэм
Ээлжлэн ирэх цаг хугацаанд
Эргэн эргэн учрах орон зайд
Эгэл тэр л холбоосоор үйл бөхлөгдөн
Ээрэм талыг туулах хүлэг морьд
Эгнэшгүй гүн ухаанд үүрсэн янцгаахад
Эр бие чангарч эрдэм ухаан төгөлдөржнөм

Үжирхэл хөгжил 4

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Үргэлжлэл

ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй

ХҮН дарангайлагчид гэж хэн бэ?

Бэхи хатны өртүүлүүлсэн сударт хүн гэдгийг ийнхүү бичжээ :

Оул биетэй хижи гөрөөсний амь зуулга нь
Олзондоо ханаж цэлмэг өдөр болох мэт байдлыг хүн гэмү
Хүн төлөв бол хижи гөрөөсний дээрдлийн үе боловч
Элдэв хар тахалд нэрвэгдэж үйл олноороо үхэж
Элс цастай шуурганд хөөгдөж сүйдэж
Амь зуух гэж явсаар амин алдаж халширч
Адаг сүүлд нь зөвхөн идэхийг зорилго болгосон үе нь хүн юмаа
Гэдэс цадахад зорилго нь биелчихдэг хүн
Гэгээрлийг сонгоход амин хүчин дэндүү хомсдож
Үхэгсэдтэйгээ атаархталаа сульдсан үе нь хүн юмаа
Гэвч хүнд гэгээрэхийн хэрэгцээ  ихээр хуралдаж
Ээлжлэн ирэх цаг агаарыг огторгуйн цаг агаараар сэтгэж
Тэсэж үлдэх аргыг элдвээр эрж байсан үеэс
Эгзэгтэй нэг мөчид хүн нар гэгээрлийг мэдэрсэн түүхтэй

Энэ хэсгийг  уншиад үзвэл хүн гэж нэрлэгдэх бидний ухамсарын талаар бичжээ. Одоогийн бид ч гэсэн амин зуулгандаа санаагаа чилээж бусад нь яах нь хэнд хамаатай юм хэмээх өнөөгийн бидний үйлдэл ирээдүйд ямар үр дүнд хүргэх талаар бодож тунгаахаас төвөгшөөх болсон болохоор аливаа өвчин, зовлон, тахал , хүндрэл бэрхшээлийн бий болгож байгаа учир шалтгааныг ухахаа больсон гэсэн үг байх нь. Зөвхөн амин хувийн амь зуулгаа бодох хүнд өөрийн зовлонг хэлэхийн оронд өөрөөс хамаарах бүх зүйлийг ухан тунгааж шалтаг шалтгааныг нь  өөрөө танин мэдэж өөрөө үйлдэхийн чухлыг сануулаад байна уу....
Бид сошиал ертөнцөд ч гэсэн зовлонгоо яриж төр засгаа шүүмжилж төрийн түшмэдүүд бидний зовлонг сонсоод энэ нийгмийг сайн сайхан болгоно хэмээн хоосон найдан үл үйлдэхүйг өөртөө хураан суух нь хир зөв юм бол тунгаамаар ч юм уу...

Хэрээнд идэгдэх гэж юу гэсэн үг вэ?

Хэрээ гэж бидний мэдэх шувуу. Мэдээж амьд хүн хэрээнд  идэгдэхгүй нь ойлгомжтой. Өнөө маргаашийн үмх хоолоо бодож хожмын үр дагаварыг нь бодохгүй байсаар үхвэл үр хүүхдүүдэд маань ингэж зөвхөн амь зуулганаас цаадахыг  харахгүй амьдарснаас үүсэх аливаа хор хохиролыг танин мэдэх ирээдүй хойчид маань сургамжтай гэсэн санаа юм болов уу даа.

Өрцтэй зээл гэж юу гэсэн үг вэ?

Өрц гэдэг үгийг Их монгол хэлний тайлбар толиос харах юм  бол доорхи тайлбар байх юм :

Хүн, амьтны чээжний хөндий, хэвлийн хөндий хоёрыг заагласан булчинлаг хальс бүхий мах - Өрцөн доторх зүрх шиг. ААЗ., өнгөн дээрээ үнсээд авмаар, өрцөн дотроо өшиглөөд авмаар [зүйр цэцэн үг] (хуурамч зан байдалтай гэсэн санаа);

• өрцөө татах - ихэд харамлах 
• өгнө гэвэл өрцөө татна, авна гэвэл алгаа тосно - харамч, шуналтай хүн гэсэн санаа

Тэгвэл өрцтэй зээл гэдэг нь наанаа сайн санаж өгч байгаа мэт боловч дотроо өөр бодолтой шунаж өгсөн зээл болох нь.

ОУВС болон бусад донорын зээлүүд мөн бусад  орны зээлүүдийг ихээр авснаа бахархал болгон ярих болсон төр засаг маань ирээдүй хойчид маань ямархан зүйлийг үлдээж байгаагаа тунгаах л хэрэгтэй болох нь. Мэдээж хийж бүтээдэг хөдөлмөрч хүн бүхэнд хөл дээрээ босоход дэм болох ЖДҮ зээл хэрэгтэй л дээ. Гэвч өрцтэй гэж тодотгосон зээл бол дотор санаатай зориудаар шуналыг нь хөдөлгөж зээл өгөх 2т ялгаа байгаа бололтой. Томоохон төсөл хөтөлбөрүүдээр манайд ихээхэн хэмжээний зээлүүд гадны улс орноос орж ирдэг боловч тухайн зээл өгсөн орны компаниудаар ажил гүйцэтгүүлэх нөхцөлөөр байх нь олонтой байдаг. Элдэв зөвлөх үйлчилгээний хөлс гэх зэргээр улс оронд маань нэмэр болохгүйгээр өгсөн болоод буцаад гарчихдаг донорын зээлийн тогтолцоо улс орны хэмжээнд нэлээн байгааг хүмүүс ажиглаж л байгаа байх. Өрцөн дотроо юу санаж яаж өрөнд оруулах аргаа боловсруулсан эдийн засгийн алуурчдын тоглолтын талбар болж байгаа гэдгийг ч бас одооноос бүгд л гадарлаж эхэлсэн боловч ашиг сонирхолынхоо улмаас улсын эрх ашгийг хөсөр хаях  төрийн түшээд үеийн үед байсаар ирснийг сануулах мэт.  Өвгүд дээдсүүдийн маань үлдээж өгсөн газар шороо эрх чөлөө тусгаар тогтнолыг маань энэхүү өрцтэй зээлэнд алдах аюул бий гэдгийг сэрэмжлэх хэмжээний эрдэм мэдлэгтэй байх шаардлага тулгарч буйг бид мэдвэл зохилтой. 

Үжирхэл хөгжил 3

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай

Үргэлжлэл

https://khdelger.blogspot.com/2019/09/1.html

https://khdelger.blogspot.com/2019/10/2.html

Өмнөх 2 бичлэгээс эхний 3 мөрийг  юу гэж тайлж ойлгосныг маань уншаарай

НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай

ЗА энэ хэсгийг ёстой ойлгохооргүй байгаа биз. Доорхи асуудлууд гарна :
1.НЭУ КЭМ гэж юу гэсэн үг вэ ?

2. Хүзүүний махыг барах гэдэг хэлц ямар утгатай вэ?

Уурлах хэрэлдэх гэсэн санаа байх

3. Эр гэж юуг хэлэх вэ?

Удамшил зөв хүчин хурааж
Айл бүлдээ хамтын хариуцлагатай
Ухамсар төгс болсон
Тэр л хүмүүн Эр билээ

4. Ар гэж юуг хэлж байна?

Ар хэмээх нь үр хойч ирээдүйд их өв үлдээснийг тодолно

5. Үхдэл шарилд ямар Эр Ар байдаг юм?

Эдгээр асуултын хариултыг олох гээд ГӨ ний судруудыг бас Бэхи хатны судрыг эргүүлэх хэрэг гарлаа. Эзэн Дээдсийн ганц өгүүлбэрийг ухаж ойлгох гэж их л юм болох юм байна.

ИХ МОНОГОУУЛ УЛС гэсэн хэсэг эхлэхдээ
ИР ГЭН хүнийг НЭУ КЭМ ээр аврагч гэж эхэлжээ. НЭУ гэдэг үгийн тайлбар дээр Нүүдлийн соёл гэсэн танил үг гарч ирж байнаа. Тэгээд нүүдлийн соёл гэдгийг бид ер нь юу гэж ойлгодог юм болоо гэж өөртөө асуулт тавилаа. Орчин үеийн хүмүүс бид нүүдэлчид гэж малаа дагаж нүүдэллэн амьдардаг хүмүүс бөгөөд энэ малчин ахуйдаа тохирсон ахуй соёлтой ард түмэн гэж хариулах байх. Үүнийг жаахан дэлгэрүүлээд ойлгох гэж оролдвол малаараа дамжуулан байгал дэлхийнхээ  цаг уур, газар нутгийнхаа онцлогийг танин мэдэж , олон жилийн амьдралын туршлагаараа байгаль цаг уурынхаа араншин, газар нутаг, өвс ургамал түүнийхээ эргэлт давтамжийг танин мэдсэнээрээ түүнд зохицох  ахуй соёлоо бий болгосон нь нүүдэлчин соёл болж таарах байх. Мэдээж энэ бүхэнд зохицох учиг нь ямар ч үед байгалийн гамшиг бэрхшээл элдэв ган зудад өөрсдөө ,гэр бүлээрээ, улс орноороо хохирол багатай гарч цаашид амьдран оршихын тулд мэдлэгээ тэлж түүнээс улбаалсан соёлоо бий болгож чадахад байх...

Энэ мэдлэгт хүрэхгүй зүйлд буюу дэмий зүйлд өөр хоорондоо муудалцаж дэмий цагийг үрж байхаар үхдэл шарил байгал дэлхийнхээ хөрсөнд бордоо болон шингэх нь түүн дээр ургах ургамал түүгээр хооллох амьтанд хэрэгтэй гэж ёгтолсон байх . ТА бүхэн надаас арай илүү сайхан тайлал хийх байх гэж найдаж байна. ТА нараасаа бас суралцахыг хүснэм.

Урсан өнгөрөх цаг хугацаанд
Учрал бүр чинь тодрон байвч
Уулзах үрсийн сэтгэл буцлах
Урин дулааны тов буй
Аз эзийн уулзвар дээр
Агшин буух оддын тохиолд
Хором бүрийг тооцох ухаанд
Хождох нэгэн аюул буй
Анзаарч харах мэлмий юунд
Агшин бүр нь тодрон байвч
Аанай балчир ухааныг хорих
Авир тархи нь саад хийнэ
Саадыг давах үрс нь
Сатаарч бүү хоцроорой
Яарвал даардаг учгийг ухаж
Мэдэж хорлож хориглож бэлтгэж дийлэх учигтай