ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг
Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай
Үргэлжлэл
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай
Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай
Үргэлжлэл
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай
Энэ шүлгийн хэсгийг тайлах гэхээр маш их зүйлийг ухах хэрэг гарлаа.
Эхлээд морин сүлд гэж юу вэ? гэсэн асуулт гарна. Манай улсын сүлдэн дээр давхиж яваа морь байдаг гэдгийг хүн бүр мэднэ.
Бэхи хатны судар дээр давхиж яваа соёолон морины билэгдэлийг тайлбарласан байдаг ба үүнийг эртнээс уялга ч гэж нэрийддэг байсан нь одоо хир баруун аймгийнхан хэрэглэж мэдсээр ирсэн байдаг .
Монголчууд морьдоо ихэд дээдлэн шүтдэг байсан ба 6 насны морь дотроос соёолон морины идэр нас, хүч чадлыг дээдлэн бэлэгддэг байжээ. Соёолон морийг дээрээс нь давхиж явааг дүрслэн урд, хойд дөрвөн туурай, толгой, сүүл хэсгээс Өлзий хээ бүтсэн гэсэн хувилбар байдаг.
Бэхи хатны сударт
Цахилж яваа цагаан бор соёолонг Ахуй биеийн ОНГОН-д болгоон ТНГР ээр соёрхоорой
Толгойнд нь ИЭ ЭКЭ Жай СУУ ИЭКҮ- ийг БӨӨ ГҮН тархи болгож ТНГР ээр соёрхоорой ( 1 их засаг)
Хүзүү сээрэнд нь хамтын хариуцлагыг БӨӨкү ЭН бие болгож амьдрахуйд соёрхоорой (2)
Үндэсний алтан Дээд үнэнийг ЦОО нуруу болгож МОНКҮ ТНГРийн ЖРЛГт соёрхоорой (3)
Мянган хүнсч мөр ГҮН сэхээрлийг НЭУ Уртай хослуулж амин Эх-Үр ЭН д соёрхоорой (4)
Есөн ухаан (6) найман оюуныг (7) урд хөлд нь болгоож, гишгэхийн өмнөх тэмтрэл болгоорой
АКОК МОНОГОУУЛ СУУ(8), ОГОУУЛ ЗӨН (9) хоёрыг хойт хөлд болгоож ниргэгчээр аваарай
Ерэн бүтээвэрт Нүүдлийн соёлыг (10) сүүл болгон ухаарч туг сүлд сүнсээр соёрхоорой хэмээсэн байдаг.
Уялгын онол нь : 1. Их засаг 2. Хамтын хариуцлага 3. Үндэсний Алтан дээд үнэн
4.Мянган хүнсч мэргэшил 5. Гэгээрүүлэгч орон зай 6. Улсаа өмөөрөх есөн ухаан 7. Өөртөө эзэн Эрх эдлэхүйн найман оюун 8. АКОК МОНОГОУУЛ сэтгэхүй 9. Огоуул зөн
10. Ерэн бүтээвэрт Нүүдлийн соёл гэсэн түгээмэл арван олзыг цахилж яваа соёолон морь шиг Эр, Ир, Уртай ахуйг байгуулаад түүнийг хэрэглэж аж төрөх тухай онол юм.
Тэгэхээр энэ бүхнийг Төрийн амийг таслах гэсэн санааг морин сүлдээ махалж хэмээн айхтар хурц хэлсэн болж таарах нь.
Давхиж байгаа морин сүлд , төрийн маань сүлдэнд одоо болтол хадгалагдсаар ирсэн гүн утга бол маш эртний улбаатай ахуйн онол юм шүү. Илүү ойлгомжтой байж магадгүй тул "Төрийн амь ахуй " гэсэн сэдвээр бичсэн эргэцүүлэлийг маань уншиж үзээрэй.
https://khdelger.blogspot.com/2018/12/blog-post.html
КАУ Ир тугаа урж гэдэг хэлцийг тайлахын тулд МТТТ судар дээр КАУ гэдэг үгийг яаж тайлсныг харвал КАУ гэдэг нь бөө чадамж гэсэн байдаг. Харин Ир гэдэг үгтэй холбогдвол өвгүдийн ухаанаас суралцаж өөрийн чадамжаа хурцлах гэж ойлгож болох мэт. Харин КАУ Ир тугаа урж гэхээр энэ бүхнээ үгүйсгэвэл буюу өвөг дээдсүүдийнхээ ухаанаас холдвол гэсэн санаа байж болно. ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс гэдэг нь улс орныхоо олон зуун жилийн ой санамж гүн ухаан мэдлэг оюунаас хол байх гэсэн санааг илэрхийлээд түүнээс учирах хор хохиролыг нь малаас доор болно хэмээн ёжилсон санаа бололтой.
