Sunday, March 6, 2022

Ахуйн тусгаар тогтнол

Цаг төрийн байдал ба тусгаар тогтнолын үнэ цэнийн талаар хэдэн үг биччихмээр санагдчихлаа.

Дэлхийг хамарсан цар тахал, ОХУ болон Украйны дайны талаар сошиал дээр бид хоорондоо хэдэн тал болоод л баахан хоосон цэцэрхэцгээж хэрэлдэцгээж л байна. Цар тахал бидний хөлийг хориж, цаг үеийн нөхцөл байдлаас хамааран урд хойд хөршүүдийн  маань далайн гарц цаг  төрийн байдлаас хамааран  боолттой шахуу байгаа нь  гаднаас хэт хамааралтай амьдарцгаадгийг маань нэлээн тод томруун харуулах шиг боллоо. Дэлхийн бусад улстай худалдаа наймаа эрхлэхэд бид яалтачгүй л энэ 2 том хөршийнхөө нутаг дэвсгэрээр дамжин тээвэрлэлт хийх нь  гарцаагүй .  Зөвхөн Хятадын боомтууд дээр л гэхэд Монголын чиглэлд явж байгаа хэдэн мянган чингэлэгүүд гацсан байдалтай зогсоцгоож байна .  Дэлхий даяар л далайн тээвэр, хуурай замын тээврүүд дээрх 2 том шалтгаанаар гацаж байгаа энэ хүнд үед бид юуг ухаарч ойлгох ёстой вэ гэж тунгаацгаая .

Тусгаар тогтнолын өвөг дээдсүүд маань дараах 5 байдлаар томёолсон байдаг :

УЛС БАЙХЫН ҮНДЭС

Улс байна хэмээх нь таван нөхцөл бүрдсэний тэмдэг юм.
1. ЦУСАН ТУСГААР ТОГТНОЛ - Монгол хэмээх улсын иргэд монгол яс цустай байх . Энэ асуудал дээр нэлээн анхаарал хандуулах цаг болсон. Монгол гэдэг газар шороон дээр монгол гэдэг үндэстэн оршиж байж л цусан тусгаар тогтнол баталгаажина. Монгол гэдэг энэ орон зайд Хятад ч юм уу Орос ч юм уу солонгос ч юм уу үндэстэн амьдраад энэ бол Монгол улс гэж ярих бол утгаггүй асуудал биз дээ?
2. ХИЛ ХЯЗГААРЫН ТУСГААР ТОГТНОЛ - Энийг бид 1961 онд НҮБ ын гишүүн орон болсноороо олон улсад баталгаажуулсан . Энэ бол Өвөг дээдсүүдийн маань гавьяа.
3 . АХУЙН ТУСГААР ТОГТНОЛ - Энэ бол яг одоо бидний ярих гээд байгаа гол сэдвийн нэг. Үнэхээр 2хон том хөрштэй , далайд гарцгүй улсын хувьд бид өөрсдөө л наад захын хэрэгцээгээ бүтээж бий болгож чадахгүй бол тусгаар улс байж чадах уу гэдэг өөрөө том анхаарлын тэмдэг. ОХУ аас нефть бинзен түлш зэргээс бараг бүрэн хамааралтай байгаа. Энэ түлш бензинээс хамаараад ургац тариа ногоо зэрэг наад захын хүнсний хэрэгцээг хангах газар тариалангын үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулж чадах уу болов уу гэсэн асуулт гарна. Яагаад бид өөрсдөө нефтийн нөөцтэй улс мөртлөө одоо болтол дотоод хэрэгцээгээ хангах хэмжээний боловсруулах үйлдвэрээ бариагүй юм бэ гэсэн асуултыг төр засагт тавих нь иргэн бүрийн үүрэг. Бидэнд үйлдвэрээ барихад яг ямар асуудал байгаа юм бэ? тэр асуудлыг шийдэхэд биднээс үл хамаарах нөхцөл шалтгаан байгаа юу? Байгаа бол яг ямар асуудал бна? Байхгүй бол яагаад улс төрчид маань энэ асуудлыг хувийн хэвшилтэйгээ хамтраад хийхгүй байгаа юм болоо?
Урд хөрш хэд хоног хилээ хаахад бид сав баглаа боодлоос авхуулаад жижиг дунд үйлдвэрүүдийн маань түүхий эд , тоног төхөөрөмж, түүний сэлбэг хэрэгсэл гээд бүх л зүйлээс хамааралтай байгаагаа маш тод мэдлээ. Эдгээр бүх зүйл дээр гацаж дэлгүүрийн лангуун дээрх хүнс , өргөн хэрэглээний барааны үнэ замбараагүй өсөж байна. Бид яг юуг бүтээх боломжгүй вэ? Бид хамгийн наад захын хэрэгцээний хүнс болон өргөн хэрэглээний бараагаа өөрсдөө хийж бүтээж өсгөж үржүүлж чадах уу ? Биднээс өөр юуг гадныхан зайлшгүй авах шаардлагатай болдог вэ? Бидэнд өөрсдийн гэсэн давуу тал байна уу? Бидэнд үлдээж өгсөн газар зүйн байрлал бидний давуу тал болж чадах уу? Бидний малчин ахуй, мал сүргийн ашиг шим болох мах, сүү ,ноос, ноолуур түүн дээрээ тулгуурлан хөгжүүлэх ард түмнийхээ идэх өмсөх хэрэгцээг хангах бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хүнсний болон түүхий эд боловсруулах хөнгөн үйлдвэрүүдээ яагаад бид бүтээн байгуулж хөгжүүлэхгүй байна вэ ? Ард түмнийхээ хэрэгцээг хангаад илүүг нь бусад гадаад орнуудад арилжах худалдааны сувгуудаа яагаад хөгжүүлж чадахгүй байна ? Энэ мэт наад захын асуултуудын хариуг олох гэж судалж үзэв үү? Эсвэл зөвхөн намуудын эрх ашиг, бүлэглэлүүдийн ашиг сонирхол гээд бие биеэндээ дэгээ тавин улс орныхоо эрх ашгийг хөсөрдүүлсээр байна уу?  
Жишээ нь ОХУ Украйны асуудлаар Орос улсад янз бүрийн хориг тавиж байна. Гэхдээ Оросуудад байдаг өөр хэн ч хийж бүтээж чадахгүй технологи байдаг болохоор олон ч улс ОХУ тавьсан хоригт хүлээцтэй хандаж байгаа нь харагдаж байна. Барууны орнууд ОХУ ын төлбөр тооцооны системд хориг тавихаар оролдож л байна. ОХУ ч гэсэн энэ асуудлаар нэлээн хохирол хүлээж байгаа бололтой. Хүчирхэг тусгаар тогтносон гүрэн улс ямар байх ёстой вэ? ОХУ барууны болон Америкийн төлбөр тооцооны системээс гадуур өөрсдийн системийг ойрын холбоотон түнш улсуудтайгаа хамтран тогтоож чадах болов уу? Мэдээлэлийн технологийн бие даасан боловч бусдад ашигтай байх системийг тогтоож чадах болов уу? Яагаад ОХУ мэдээлэлийн технологийн салбарт илүү их ач холбогдол өгч энэ талыг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулалт хаяхаа мэдэгдэж эхлэв?  Энэ нөхцөл байдлыг том зураглалаар харж энэ бэрхшээлийг хэрхэн давах тал дээр ухааныг уралдуулахын оронд хоорондоо Оросын тал Украйны тал хэмээн хэрэлдэж суух гэдэг үнэндээ инээдэмтэй ч гэмээр эмгэнэл .

Тэгвэл бидний онцлог давуу тал юу юм бэ? Тусгаар тогтнол тэр дундаа ахуйн тусгаар тогтнол гэж хэнээс ч үл хамааран ард түмнээ өөрсдийн дотоод нөөц бололцоогоор амьдруулах боломжийг бий болгоход байдаг гэдгийг манайхан жаахан ч гэсэн зах зухаас нь судалцгааж л байгаа байх. Орчин үед залуус оюуны чадавхиараа бий болгож байгаа оюуны бүтээл , технологи, программ хангамж, өөр боломжит дижитал болон виртуал ертөнцөөс эдийн засгийн эргэлтийг бий болгох маш олон платформуудыг хөгжүүлсээр байгаа энэ оюуны ундаргыг хэрхэн зөв ашиглаж улс орондоо эдийн засгийг сайжруулахад тус нэмэр болж байна? Дээрх чиглэлүүдийг хөгжүүлэх эрдэмтэн мэргэдийн оюуны ундаргыг ухах уурхайнуудаа хөгжүүлэхэд юу бидэнд дутагдаж байна ? Энэ мэт асуултууд дээр төвлөрч салбар чиглэл бүрээрээ ажиллах нэгдлүүдийг бий болгож улсын бодлоготойгоо уях системийг ( систем гэдгийг уялга гээд орчуулчихмаар ч юм уу) хэрхэн бүрдүүлэх боломжтой бол? Мэдээж хувьсан өөрчлөгдөж байгаа дэлхий ертөнц түүний доторх уялга буюу системийн бүтцийг ухахгүйгээр бид цаашид хэрхэн тусгаар тогтносон улсын ойлголтыг бүрдүүлэх билээ. Хэдийгээр хувьсан өөрчлөгдөж байгаа дэлхий боловч гүн ухааны талаасаа зүй тогтол хадгалагдсаар байдаг бөгөөд бидний гүн ухаанд үүнийг хэрхэн бидэнд онол болгож үлдээсэн нь бас л сонирхолтой сэдэв.

Монгол ухаанд бол ахуйн тусгаар тогтнолыг 10 түгээмэл буюу уялгаар тайлсан байдаг .  Тэгвэл тэр 10 түгээмэл гэж юуг хэлээд байгаа юм бэ ? 

Тэгээд 10 түгээмэл гэж юу вэ гэдгийг АС-т юу гэж өгүүлсэн байдгийг бодоцгооё. Хатдын сударт бол бидний амьдралд тааралддаг 10 түгээмэл бэрхшээлийг даван гарах арга гэсэн байдгийг санахад илүүдэхгүй л дээ.

1. Үл өлсөн тэгш цадах - хүнс ( Хүнсний аюулгүй байдал )
2. Тэнгэрт мэндэлж , ертөнцөд бойжсон - иргүн ( Иргэн хүний оролцоо)
3. Нүүхүйгээс нэүрит сэрэхүйг олгосон - мал ((https://khdelger.blogspot.com/2014/10/
4. Амин чанарын эх - газар 
5. Ихийг багаар тэгшитгэх - хэм шүүс - (Татварын зохицуулалт)
6. Нүүхүйг айдасгүй болгосон - айл ( Аймаг, хот, орон нутгийн бүтэц зохион байгуулалт) 
7. Хөх монголыг төрөөр бадраагч- нэүрит засаг (Засаглалын бүтэц)
8. Хөг бүтээх үйлийн орон - гэр ( Амьдрах тааламжит орчин)
9. Дутсныг илүүгээр нөхөх- сан ( Нийгмийн халамжийн бодлого)
10. Хүчийг ухаанаар үржүүлэх - багаж ( Шинэ технологи , мэдээлэлийн технологи, эмх цэгц)
Хил хязгаарыг яаж манахаа тунхагласан бол дотроо хэрхэн түвшин сайхан, амар амгалан амьдрахыг " Ахуй" мэддэг юм хэмээн Аланхоо эх айлдсан байдаг.
Хүнс - иргүн - мал - газар - хэм шүүс - айл - нэүрит засаг - гэр - сан - багаж
Энэ бүхнийг хооронд уяж ухах юм бол хүн л юм чинь хүнслэх нь гарцаагүй . Харин үл өлсөн тэгш цадах хэмээн тодотгосон нь өнөө хайрын уялгаар зөвхөн өөрийн хар амиа бодох биш бусад ан амьтан, хүн бүртээ тэгш хүртээн тэнцвэрийг хадгалан, өөрийн биеийн эрүүлийг сахиж хүнслэх ухааны мэдвэл зохихуй болно. Үүнийг сургасан сайхан судар гарсан нь Домчийн судар билээ. Хүнсийг ойлгохын тулд сав шим ертөнцийн шимийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ мэдвэл зохихуйд суралцан өөрийн биеийг эрүүл байлгаж , байгаа бүхнээ хайрлах ухааныг олж авсан хүн нь иргүн болон төлөвшихөд мал гэдэг зүйл зөв сэрэхүйг нь хөглөж өгдөг болохоор газар дэлхийтэйгээ хүйн холбоотойгоо мэдэрч түүнээсээ хөдөлмөрлөн байж шим хүртэж буй бүр нь хамтаар элдэв байгалийн болон бусад  бэрхшээлийг хамтран давж нэгдэн нийлж хүртсэн бүхнээсээ хэм шүүс төлж  төр засаг тогтон өсөн үржиж , айх аюулгүй амьдран суух орон гэрээ бэхлэн бие биеэндээ дэмтэй амьдрах арга ухаанаа хөглөж ур ухаанаа гарган , хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх бүхнээ бүтээн оршдог байна. 
Тэгэхээр 10 түгээмэл хэмээх нь хөх толботнуудын амьдран орших мэдвэл зохихуйг нэгтгэн уялгалсан бэрхшээлийг давах арга зам байх нь дээ. Энэ бүхнийг ухамсар болгож ахуйгаа төвхнүүлэх нь Эх орон , эх оронч хэмээх үзлийн гол амин чанар болох нь ээ 



Дөрөвдүгээрт энэ зонхилгоо үйлдэлээс хөгжсөн ТАРХИНЫ СЭХЭЭРЭЛ. Энэ бол ТАРХИН ТУСГААР ТОГТНОЛ болно.
Тавдах нь бие биедээ сөргөлдөөнгүй амьдрахыг нөхцөлдүүлэгч ЖАЯГ, ЗАСАГ, ГЭРЭЭ гурав юм. Үүнийг ИХ ЗАСАГИЙН ТУСГААР ТОГТНОЛ хэмээнэ.
Энэ таван тусгаар тогтнол нь УЛС буюу УЛ ЭСийг бүтээнэ.