Үжирхэл хөгжил 1

ЧИНГИС КААН-аас хэлсэн Үжирхэл- Хөгжил хэмээх шүлэг

Муу эр мэт дайнд хөгжиж мунхаглаж хөгийн болсноос үхэл утаа энгийн ба төвөггүй
Нууцаа задлан уйлж амаа уран чалчиж хөгийн болсноос ган зуд гарзгүй бөгөөд сургамжтай
Утаа мэт замхрах артай, шүлс мэт хатах ултай хөгийн болсноос амьтан байвал хоргүй
НЭУ КЭМ-гүй юманд хүзүүний махыг барж үжирснээс үхдэл, шарил Эртэй ба Артай
ХҮН дарангайлагчид зовлонгоо хэлж үжирснээс хэрээнд идэгдвэл үр удамд Эр ДЭМ-тэй
Өвчүү дэлгэн гуйж өрцтэй зээл авч үжирснээс өтний хоол болвоос өвсөнд Эр ДЭМ-тэй
Ажлыг алдаагаар хорлож, явааг яаруугаар саатуулж үжирснээс явган нь хөлд Эр ДЭМ-тэй
Малынхаа төлөө үхэж, МОНОГОУУЛ гэх нэрээ мэдэхгүй үжирч хөгжиснөөс үхэх нь ариун
Морин сүлдээ махлаж, КАУ Ир тугаа урж, ТНГР БӨӨ сүнсээ хоосолж үжирч хөгжснөөс
Мал явсан чинь КҮ ЭН-д Эр ДЭМ-тэй, хүнсэнд нэмэртэй, хорвоод хоргүй, усанд хиргүй
ХҮН хорлогч болж үжирч- хөгжснөөс үхэл утаа үхдэл хорлолгүй бөгөөд сургамжтай


Энэ шүлгийг эзэн хааны бидэнд хэлэх гэсэн ухаанаар тайлж ухах гэж оролдох уу?

Эхний мөрийг уншаад л гайхаж эхлэх юм байна . Муу эр дайнд хөөрөв гэж хэлц үг олны дунд байдаг даа. Юуг нь ч мэдээгүй байж зөв буруугаа ч ялгахгүй байж бусдын дууриаж далдагнахыг хэлээд байх шиг байгаа юм. Аливаа зүйлийн зөв бурууг өөртөө дүгнэж цэгнэж хожмын хор хохиролыг таниж байж дайн буюу аливаа дайсагнасан харилцаанд үг үйлдлээрээ холбогдож бай гэсэн сануулга. Одоогийн сошиал аман дайнд нэг нь нэг талаас нь хараад бичсэн өнцөгийг эсвэл хэн нэгний санаатайгаар турхисан турхилтыг өдөөж учрыг нь өөртөө тунгааж үзээгүй байж  хөөрцөглөн өнгөцхөн байдлаар эв эеийг нурааж талцах явдал их байгааг сануулаад хэлчихвүү дээ гэмээр. Аливаа асуудлыг олон талын өнцөгөөс нь харж тунгааж том зургаар нь харах юм бол өнгөцхөн бодсон бодлоос илүү зүйлийг олж харж тэр асуудлаас гарах гарц шийдлийг олох нь чухал болохоос хоосон хоорондоо талцан хэрэлдэх нь бүүр ч илүү асуудлыг төвөгтэ болгож эв эеийг сүйдлэх хортой төвгийг бий болгодог гэмээр

2 дох мөрийг уншаад асуулт гарч ирнэ. Тэр нь нууц нь юу юм болоо ? Тэр нууцыг задлахад гарах үр дүн нь ган зуднаас илүү гарзтай болохоор юу байж болох уу?  Тэр бүү хэл утаа мэт замхрах артай гэхээр шүлс мэт хатах ултай гэхээр юу байж болох вэ? Монголчууд удмын дархан нууцтай улс гэдэг.  Чухам өөр өөрсдийн удмын дархан нууцаа хадгалж өөрийн удмын үнэ цэнийг бэхжүүлдэг байж болох уу? Зарим нь оюуны их чадамжтай эрдэм номоороо бусдадаа гайхагдан үнэлэгддэг байхад зарим нь уран нарийн хийцийг урлаж бүтээх өндөр чадамжтай байх эсвэл зарим нэг нь эмч домчоор мэргэшиж удам удмынхаа өвгүд дээдсүүдийн хурааж хуримтлуулсан туршлага ололтоороо бусдыгаа эмнэж домнож чаддаг байх жишээний . Орчин цагт компани болгон өөрийн бизнесийн нууцыг хадгалж тэр компани өөрийн үнэ цэнээ бий болгодог шүү дээ тэрэнтэй адилтгаж бодох юм бол тэр л бизнесийн нууцаа хадгалж улс орныхоо хөгжилд нэмрээ оруулж чадаж байгаа нь тухайн компанийн үнэ цэнэ болж ирээдүйгээ бататгаж байгаа хэрэг . Чухам үүгээрээ эв эеийг бататгаж бие биенээрээ дутагдах чанарыг хадгалж байж болох л юм. Бас бие биедээ өөрсдийн давуугаа үзүүлж үнэ цэнээ баталгаажуулж байж болох уу? Тэгж байж л утаа мэт замхрахгүй эв нэгдлээ бататгаж тусгаар улсаа бүрэн болгож чаддаг байж болох
За бүүр амарханаар бодвол хийж чадахгүй юм бол дэмий чалчиад яахав ч гэж байгаа ч юм уу ккк

үргэлжлэл бий

Бүтээхүй

Хэдэн жилийн өмнө нэгэн буурал намайг үр минь чи бага сага зүйлийг ухаарч харин одоо ухаарсан бүхнээ үйлдэх л хэрэгтэй дээ гэхэд юу үйлдэх ёстой юм болоо гээд л гайхаж билээ. Тэгэхэд өнөөх буурал үхсэн хойноо үйлдэхгүй юу хийж байв даа гээд л харамсана даа гэхэд нь  үхсэн хойноо яагаад тэгж бодох юм болоо гэж бодосхийгээд л өнгөрсөн л дөө . Саяхан Эр заяаг тэгшлэх овооны үйлэнд яваад буцах замдаа гэнэт л хийж бүтээгээд зүтгэж яваа нөхдөө хараад өвгүдийн оронд өөрийгөө тавиад бодсноо улаач гэх хэдэн нөхдөөр үйлээ хийлгэх гэж ядаж байгаа өвгүдээ ойлгоод хий хоосон оюун санаа болчихоод л хийхгүй байгаа залхуунуудыг хийлгэх гэж толгойгоо гашилгаж байхаар өөрөө сэв хийтэл босоод өөрийн махан биеэ хөтлөөд хийж бүтээх үйлээ тодлоод үхсэн ч хийсэн мөртөө хэлэх үгтэй байхын учгийг бага сага гадарлах шиг болов. Сайн бүхнээр жишиглэн үлгэр дууриал аван, зүрх сэтгэлийнхээ дуудлагыг сонордож, залхуу хойрго, болхи, шантрамтгай зан бүхнээ дийлэх ухаанаа цогцлоож чадваас онгироо сагсуу бардам авир бүхнээ татаж чадваас ардаа үлдээх мөртөй  үйлийг бүтээх бие сэтгэлийн тэнхээтэй иртэй байхад суралцах л байх даа.
Тэр үйл минь тэгээд юу юм болоо гээд л зөндөө бэдчин бусдаас хайж байсан боловч би яг өөрөө юу хийж чадах вэ гээд өөртөө итгэн эхний алхамуудаа хийж үзэхэд харин ч бүүр санасныг бодоход үйл маань их л бүтэмжтэй эхэлж байх шиг санагдав. Тэгээд яагаад би өдий болтол өөрийгөө голж өөрийнхөө хийж чадах бүхнийг бусдыг хийх биз хэмээн хойш суусан юм болоо гэж гайхахад хүрсэн юм.

Амин чанар ( Тоо ба чанар 10)

Тооны ухаан гэж агуу зүйлийг хүн төрөлхтөн нээсэн юм бол тэр юугаараа тийм агуу юм бэ гэсэн асуулт гарнаа даа. Алтан судар бол тэр чигээрээ тоо. Бүх зүйл тоотой холбоотой. Яс тас бүгдийг нь тоолоод олоод тавьчихдаг л юм байх даа л гэмээр...

Хамгийн бага тооноос нь эхлэх юм бол   1 гэж юу вэ гээд л хүүхдийн дууны үг гарч ирэх байх даа. 1 гэдэг бол бүхэл гэсэн үг гэж ухвал түүний дотор тоолж барашгүй их зүйл байгаа л байх. Харин тэр бүхэлд нэгдэх ухааныг өөр өөрийн онцлогоор, өөрийн хэмээр нэгдэж,  нэгэн бүхлийн нэгэн эрэг шураг болох нь тухайн нэгж болгоны өөрөө өөртөө эзэн болох эзэн эрх юм гэж ухаж болохоор. Нэг л нарны дор амьдран орших нэг л эх дэлхийн үрс гэдгээ ухаж түүнийгээ он он дамнуулан мөнх амьдран оршоох их зорилгыг нэгэн бүхэл гэж ухаж чадвал тооны ухааны 1 ын тооны агууг хүн бүр ухах бизээ.
2 гэж юу вэ ? Хосоор амьдрах амьдралын жамаар гэр бүлийг үүсгэх тоо гэж харвал морин хуурын хос чавхдаснаас хичнээн уран тансаг аялгуу урсан гардаг билээ хэмээн зүйрлэн бодвол хосын заяанаас үр хүүхэд өсөн бойжиж амьдралыг цэцэглүүлэн ургах нь тэр л аялгууг дуурсгахтай агаар нэгэн гэмээр
3 гэж юу вэ? Хий чийг тоосноос эх дэлхий бүрэлдэн тогтож энэ дэлхий дээр амьдран орших ухааныг хүн төрөлхтөний туулж өнгөрүүлсэн их түүхийн ой санамжаас улбаалан өнөө цагийн шийдлээр ирээдүй хойч минь үлдээж өгсөн газар нутаг,  өв их соёл , мэдлэг , оюун ухаанаар  хөглөгдөх өнгөрсөн, одоо,  ирээдүй хэмээх цаг хугацааны хэмжээсээр холбон тунгааваас 3 ын тооны агууг магтан дуулахаас ч яах билээ.
4 гэж юу вэ? Хас тэмдэг санаанд бууж байна. Жамын тэмдэг ч гэдэг. Жам гэж юу юм бэ? гээд дахиад л асуулт гарч ирнээ дээ. Аливаа зүйлийн давтамж чанар гэчихвэл өөрсдийнхөө  тухай , байгал дэлхий дээрх аливаа юмс үзэгдлийн зүй тогтол , бас Монголчуудын хүн төрөлхтөний түүхэнд онцгойрон гарч ирсэн цаг хугацааны  давтамжийг төсөөлөн бодож дүгнэлт  гаргаж болох л юм .
5 гэж юу вэ? Том зүйл бодолгүй энгийнээр сургуульд байхдаа үнэлүүлж байсан дүнгээр төсөөлөөд үзье л дээ. Сурсан мэдснээ 5 хүртэл тооны үнэлэмжээр үнэлүүлдэг байсан даа.
Зөв үү 5 уу ? гэж нэг хэлц МТТТ судар байдаг санаанд орж байна. Яагаад заавал таваар үнэлдэг бсан юм бол ? Мэдээж одоогийн хүүхдүүдийн үнэлгээний систем арай өөр л дөө. Монголчуудын хувьд гарын таван хуруу бүгд л өөр өөрийн онцлогтой, нэртэй, үүрэгтэй байсан гэж бодвол тэр бүрийн онцлогийг шингээх гарын алганд  ямар нууц байгаа бол?
6 гэж юу вэ? Эх үрэн 6 зүйл гэх үгс бурхан шашинд ч бий нар сар эх дэлхий түүн дээр амьдрах амьтай ургамал амьтан , оюун ухаант хүн,  сүнс энэ бүхнийг бүхэлд нь хэлээд байх шиг байгаа юм.

Гэх мэтээр хүн бүр л тоо бүрийн цаана нуугдах агуу их мэдлэгийг ухаж төнхөх аваас чанар гээч нь бүрэлдэн нэгэн бүхэл рүү чиглэх ухаанаа хөглөх нь тоо ба чанарын холбоосыг тодотгож амин чанар гээчийг ухах байх. Өөрөөр арай энгийнээр хэлбэл амь бүхнийг оршоох агуу нэгэн бүхлийн нэг хэсгээ ухаж тэр л нэг бүхлээ оршоон байх зам мөрд нэгдэх болов уу гэсэн л санаа  болов уу. Хэрэв тэрэнд нэгдэж чадвал амин чанар нь үүсэх бизээ.

Эрдэм боловсролыг оройлон залж
Мэдвэл зохихуйг мэдлэгтээ хурааж
Зорилго хүслээ нэгтгэн хурааваас
Амин чанар нь бүрдэх билээ
Өвөг дээдсийн эрдэм сургааль
Оноч мэргэн үг үсэг бүр нь
Орчлон хорвоогийн жамыг тухалж
Оройн дээд мэдлэгт нь хөтөлнө
Хөтөлсөн мэдлэгээ зорилго болгож
Эл биеэ тэгшлэн засвал
Амин чанар нь үүсэх билээ
Хүсэл тэмүүлэл эрдэм боловсрол бүр нь
Мон амин чанар нь билээ

Үглэж дуудсан бүхнээ
Үйл болгон буулгах мөчид
Үгсэж хэлцэх чигийг тодруулж
Үйлдэл болгох эрдэм бүхэн 
Үзэж туулсан бүхнээр хөглөгдөж
Ухаан болон хөг аялгуунд нэгднэм
Аялгуу урсах тэрхэн мөчид
Амин чанар хөглөгдөн
Ардын сэтгэл нь уясаж
Аялгуу дуугаар хэмээ нэгтгэж
Агуу төрийн үндэс болмой

2019.08.05

Үглэж дуудсан бүхнээ
Үйл болгон буулгах мөчид
Үгсэж хэлцэх чигийг тодруулж
Үйлдэл болгох эрдэм бүхэн 
Үзэж туулсан бүхнээр хөглөгдөж
Ухаан болон хөг аялгуунд нэгднэм
Аялгуу урсах тэрхэн мөчид
Амин чанар хөглөгдөн 
Ардын сэтгэл нь уясаж
Аялгуу дуугаар хэмээ нэгтгэж
Агуу төрийн үндэс болмой

Нийлж бүтээсэн бүхнийг оршоох цаг хугацаа 
Нэгдэж бутарсан түүхээс сургамж аван урсаж
Нисэн дүүлэх хүсэл тэмүүлэл тэнгэрт тулваас
Газар эх хэвлийдээ тосон авч гарз үгүй оршоох ухаанаар хөгөлмой.

Уусалт

Эргэх орчлонгийн эрээн бараанд
Энэрэл хайрыг эхийн сэтгэлээс мэдэрч
Ээрэм талын бартааг туулах
Эрч хүчийг олсон бол
Эрхэм хайрыг түмэндээ түгээж
Эрчим бүхнээр тархиа тэтгэж
Ээж аавын үлдээсэн бүхнийг
Энхрий үрсдээ үлдээх эрдмээр
Энэхэн биеэ ухаанаар хурцалж
Эргэх тавиландаа эзэн суумой
Үлэмж хайрын мөнхийн орчилд
Мөн чанараар уусах ахуйд
Мөнх тэнгэр ивээлээ хайрлаж
Мөрөн голын урсгал жигдэрмой
Хан тэнгэрээс буух хурыг
Хатуу үнэнээр тосох аваас
Хайрын аялгуу зүрхэнд уянгалж
Хан хорвоод уусах ажаамуу

Оюунд буух үгс

Амьдралын урсгал дунд сэлэх жараахайд урсгал сөрөх тэнхээ байдагтай адил алхам алхамаар дөхөх зорилгоо хараагүй хүнд аз эзийн оноогоор бүтээх үйл тохиох нь буй. Харин аз жаргал гэдгийг юу гэж ухаж байгаагаас аз эзийн оноо ончоо олсон эсэх нь хамаарна. Эз гэж юу юм бэ? Эрхэмлэх нэгэн үйлийнхээ учгийг алдахыг хэлнэ. Харин алдааны хохиролоос учгийг зуурч чадвал азын оноо өөрийг чинь бүтээж алхам алхамын зайгаар мөнхийн утга руу дөхөх буй заа. Алдаж онож олоогүй гэх алтан дээд гэриэ тэгээд юу гэсэн үг вэ? Амьдралын утгыг ухаж байж алдар хүндийн оройд мацсан ч алдар хүндийн далайд хөл алдах нь алга урвуулахтай адил амархан зүйл. Харанхуй ангалын ирмэг дээр алхах амьдралын үнэ цэнийг тооцож сурах хоёрт л алхаа гишгээний алхам хэмжигдэж амьдралын мөн чанарт гүн шингэнэ. Уусалт гэж энэ. Ухааны цараа тэлэгдэж оюуны бядаа нэмэх тусам урсгал усыг даган сэлэх удмынхаа үйлийг танин олох учиг үргэлж ундарнам. Хүслийн дээдэд хүрсэн байлаа ч хүмүүн заяанаас холдож чадамгүй ээ. Хүрэх алсыг ухсан байлаа ч хүндлэлийн орчныг буй болгох нь амьдралын үнэ цэнийг тодорхойлно доо. Хайр гэдгийг энгийнээр ухвал хагацал гунигийн ч үнэ цэнийг ухна. Харин тэнхээт оюуныг буй болгож гэмээнэ тэнгэр мэт гүн орчилд ууснам зээ. Ухаарал сэхээрэл хоёрт төөрч одох нь их ч гэлээ ухаарал сэхээрэл хоёроос олз үүрэх нь харин уужим сэтгэлийн таниа мөн. Түнэр харанхуйд гэрэл асахад татагдах олон их учраас түнэр харанхуйг гэрэлтүүлэх тэнхээт оюун, тэнхээт биед сууж тавилан заяандаа хөтлөгдөн түмэн олны төлөө бие сэтгэлээ зориулах төрмөл заяагаа танин  орчлонгийн үнэнд уусна даа. Ууссан тэр оюун биенээс салж тэнгэр болон үрсээ хамгаалж тэр л нэгэн заяанд дахин дахин бууж тэвэрсэн үрээ хайрлан тэтгэх нь орчлонгийн жам бөлгөө.