Эвч

Яагаад энэ үгээр эхлэн бичих болов оо гэхээр өнөөгийн бидний нийгэмд хамгийн их шаардагдаж байгаа зүйл юм болов уу гээд л...

Цувж явсан барнаас цуглаж суусан шаазгай дээр гэсэн зүйр үгс байдаг.
Бар хүчний бэлэгдэл . Дөрвөн хүчтний нэг болохоор ингэж бодлоо. Хэдий бар газрын хүчтэн ч гагц дан хүчээр яах ч билээ. Хүчийг нь хэрэгтэй газраа хэрэгтэй цагт нь гаргах ухаан үгүй бол өвгөн арслан 2-ын үлгэрт гардаг шиг мадлагдах баталгаа өндөр. Тийм болохоор ганц бар бол дан ганц хүч тэнхээг илэрхийлэх мэт
Цуглаж суусан шаазгай . Цуглаж гэхээр ухаанаа үржүүлж байна уу даа. Нийлж суугаад хэлэлцэж байж нэгнийхээ мэдээгүйг нэг нь мэдэж  оновчтой шийдэл гаргах магадлал өндөр тул ганц барнаас илүү дээр гэсэн санаа болов уу? 
Энд цуглаж суусан гэхээр ямар нэг зүйл тэднийг цуглуулсан байж таарна. Нэгдмэл зорилго, нэг дайсан, нэг газар, нэг саад бэрхшээл , ямартаа ч цуглуулах шалтгаан байж. Цуглуулж чадсан нь эвч үү?

Монголчууд бид одоо яагаад хэдэн тийшээ хардаг болчихвоо? Биднийг нэгдүүлж байгаа маргашгүй нэг зүйл бол Монгол гэдэг тусгаар улсын иргэд гэдэг маань бас оршин амьдарч байгаа нэгэн газар нутаг маань. Үүнд жалга довны асуудлыг хамруулахаа болье гэвэл шүү. Харин энэ газар нутаг дээр амьдарч байгаа монголчууд бидний одоогийн төрийн бодлого дээр асуудал үүсэж, олон нийтийн дунд төрөө муулсан , төрийн явуулж буй бодлогод харамссан, хүчтэй эсэргүүцсэн, эргээд сөргөлдсөн гэх мэтээр илэрч байна. 
Аливаа улс оронд хэн нь зөрчих ёсгүй хил хязгаар гэж байдаг. Харин тэр хил хязгаар зөвхөн хилийн шонгууд дээр биш Монголчууд бидний сэтгэл зүрхэнд, оюун бодолд, хэлж байгаа үг , хийж байгаа үйлдэлтэй холбоотой юм. Хэдийгээр бид хил хязгаартай тусгаар улс мэт боловч харин тос дотроосоо өтдөгийн адил бид өөрсдийн дотор байх үнэт зүйлсээ алдаж байгаа юм биш биз? 
Харин тэр өтийг хил хязгаарыг нь байлдаад эзэлж чадахгүйгээ мэдсэн гадныхан бидний тархи оюунд цацаж, монголчууд бидэнд өнгөний сайхныг үзүүлж, биеийн амрыг нь бодуулж, бэлэн бүхнийг  өгөж, согтууруулж , холч ухааныг минь булингартуулах хоосон магтаалаар утаж, аминч зоргоор болгож, өр зээлэнд дуртай болгож, өөрсдийнхөө өнгө мөнгийг шүтүүлж, хар шуналд автуулан байж аажим аажмаар дотроос минь ялзруулж сайн муугаа танихаа байлгаж байна. 
Гэвч даравч далдайх , булавч бултайх өвгөдийн минь холч ухаанаас салгаж дийлэх болов уу? 

Өнгөрсөн 7 хоногийн Монгол олон нийтийн телевизийн нэвтрүүлгийг сонслоо. 2011 онд ДНБ 17.5 % аар өссөн алтан үе минь ард үлджээ. Уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ унаад одоо хэцүү хямралтай байна гэж. Үнэхээр л уул уурхайгаар тэгэж эдийн засаг нь өссөн юм бол яагаад ард түмэн нь өсөж дэвжсэнгүй вэ? Тэр үед уул уурхайн бүтээгдэхүүний үнэ өндөр байхад бахь байдгаараа байсан бол одоо уналтын үед ухаад зараад ч өөдлөх гэж үү? Ингэж бичихэд энэ юугаа мэдэж ингэж хуцна вэ гэх хүмүүс захаасаа аваад гарна. Бид зам харилцааг чинь сайжрууллаа дэд бүтцийг хөгжүүллээ гэх байх. Үүнийг ч би үгүйсгэж чадахгүй. Тэглээ гээд Улаанбаатар луу цувах ардын зам улам л тодорсон бөгөөд утаан хөшиг минь улам л өтгөрсөн байх. Бид тэгээд яах ёстой юм бэ? Дөрөв дөрвөн жилээр засаг барих хэнээтэнүүд маань өчигдөр хийсэн алдаагаа маргааш нь засах гэсээр өдөр шөнийг үдэж холыг бодох завгүй тэдэнд уулаа ухаж , голоо таслаж олох олзыг үнэний зам хэмээн харах нь аймшиг.
Өөрийн улаан голоор чинь төсөөлүүлж, гол усыг чинь гол гэж нэрлэсэн юм гэх өвгөдийн үгийг юман чинээ бодох ухаан дутлаа гэж үү?  

Ертөнцийн жам юм хойно бид үхэх нь үнэн, үр хүүхэд минь төрөх нь үнэн. Үрсийг минь өлгийдөн тосох газар нутаг минь ямархан байх бол. Үрийг минь өлгийдөх өлгийг минь урж цоолоод,  бузарлаад хаячихвал бид ямархан их уурлаж хилэгнэх бол доо.
Эргээд ирэхэд минь эрдэнэ мэт
Буцаад ирэхэд минь булаг минь ундарч байх болов уу?

Нэг удаа найз нартайгаа салхинд гарангаа элдэв яриа өрнүүлж байгаад л яахав нөгөө 3 монгол нийлэхээр улс төр ярьдаг гэдгийн үлгэрээр улс төр гэж юу вэ гэсэн асуудал руу орчихов. Тэгтэл найзууд маань янз бүрийн тодорхойлолт хэлж байна. 
"  Орчин үед хамгийн оновчтой хэмээн үзэж буй тодорхойлолтыг төр судлаач Г.Еллинек гаргасан бөгөөд төрийг тодорхой нэг нутаг дэвсгэр дээр оршин сууж, тодорхой нэг засагт захирагдаж буй хүмүүсийн нийтлэг гэж үздэг байна. Дээрхи тодорхойлолтоос харахад төрийн үндсэн гурван шинж гарч ирж байна. Үүнийг төрийн гурван элементийн тухай сургаал гэж нэрлэдэг юм. Төрийн үндсэн шинжид нутаг дэвсгэр, хүн ам, нийтлэг засаг буюу засаглалыг багтааж байдаг энэ үзлийг олонхи төр судлаачид дэмжиж хүлээн зөвшөөрч байгаа юм." гэж уншлаа.
Гадны нэг нэр нөлөө бүхий нэг хүн : Улс төр бол эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл гэжээ. Яг өнөөгийн төрийн байдлаар бол энэ тодорхойлолт ер нь зөв гэлээ. Харин би дотроо бодлоо. Монголчууд төр гэж юуг хэлдэг байсан юм бол доо гэж.
Түүхэн хатны судрын агууламжаар бол төр бол бүүр эсрэгээрээ эвлэлдэн нэгдэхүйн их ухаан ч юм шиг. Гэхдээ дан ганц хүмүүсийн эвлэлдэн нэгдэх биш бололтой . Үүнд Тэнгэр - Байгаль- Иргүн -ний төгс гурамсалын эв нэгдлийг хангах гэсэн байлаа . Тэнгэр гэдэг үг ороод ирэхээр боловсролтой гэх хүмүүс бас өнөө мухар сүсэг, шашины балай юмаа орууллаа гэх байх. Гэвч Тэнгэр гэдгийг Монгол ухаанаар хүн үүссэн цагаас өнөөг хүртэлх амьдралын ажиглалт, туршлага ололт амжилт, алдаа бүхнийг цэгцэлсэн их мэдлэгийн сан гэж харвал арай өөр сонсогдох байх. Тэнгэрлэг Монголчууд гэдэг үг ч энэ их мэдлэгийн сангаас хүртэгчид гэж ойлговол арай дээр сонсогдох болов уу гэж найднам. Тэгэхээр тэр л утгаараа бидний монголчууд тархиныхаа мананг хөөн тэр их ухаандаа орцгоох гарцаагүй шаардлага гарч буй мэт.

Ерөнхийлөгч Том төрөөс ухаалаг төр лүү гэсэн хөтөлбөр гаргасан. Тэр нь юу юм бэ гэхээр :

Хуулиар өөрт нь оногдсон эрх үүргийнхээ хүрээнд төсөрхөн төсөв, цомхон бүтэц, технологийн дэвшлийг чадмаг ашиглаж хууль, бодлогын хэрэгжилтийг төгс хангаж чаддаг тэр төрийг ухаалаг төр" гэж ойлгож болно гэжээ. Үүнд Тэнгэр-Байгаль- Иргүн гэдгээ сайтар холбон тунгаах шаардлага  зайлшгүй гээд дахин дурьдчихвал яах бол?

Өчүүхэний бодрол

Тэнгэр чамд эрдэм хайрлаваас

Тэнгис далайг хага ярах мэт урагшлана чи

Дуу уухайгаа бүү тасал

Хад чулууг бутлах мэт давшина чи

Хашгираа уухайгаа улам чангаруулахгүй юу

Ханцуй хормой урагдан яваа чи

Хойшоо үйл хэргийнхээ мэдээг жигүүртэйгээр илгээ

                                                Эзэн ЧИНГИС Хааны хэлсэн үгнээс

Миний хойчдоо уламжлан дамжуулах үйл хэргийн маань мэдээ юу вэ?  Үйл хэрэг гэсэн болохоор заавал ямар нэгэн юм үйлдэл болгож түүнийгээ уламжлан дамжуулах болох нь. Миний өвгөдийн үйл хэрэг юу байв гэж тодлохоос эхлэх үү? 

Яагаад заавал удмын үйл хэрэгтэй холбох гээд байгаа юм бол? Удам гэхээр яс мах цусан холбоо юм уу? Бас сүнсэн гэчихвэл бүүр ойлгомжгүй болчих уу? Үнэн хэрэг дээрээ сүнс гэж юм байдаг юм байна гээд шинжлэх ухаан батлаад бас жингийг нь хүртэл гаргачихсан байна лээ л дээ. Нэгэнт бид эцэг эхийн хос дусал нийлж бүтсэн болохоор тэднээс өвлөн авсан яс цус байхаас гадна тэр сүнс гэгчид нь хадгалагдсан мэдээлэл гэдэг зүйл байдаг  байж болох уу? Ааваас хүүд, ээжээс охиндоо, үр хүүхдүүддээ   амьдралынхаа туршид хуримтлуулсан мэдлэг туршлагаа уламжлуулан үлдээдэг уламжлал бол амьдрал дээр зөндөө л байдаг . Дархан хүний хүүхэд эцгийнхээ үйлийг уламжлаад дархан хийгээд л явж байдаг. Тэр бүү хэл тэр удмын нэрээр нэрлэгдсэн хийцүүд хүртэл байдаг шүү дээ. Тожил хийц, сэрвээ хийц гээд л нэрлээд байгаа нь тэр л уран дархчуудын хийц  үр хүүхдээрээ дамжаад олны дунд алдаршаад үнэлэгдээд л явж байна.
Тэнгэр чамд эрдэм хайрлаваас гэсэн үгийг дахин уншиж үзэхээр тэнгэр бидэнд ямар эрдэм хайрласан юм болоо гэсэн асуулт гарч ирнээ дээ. Тэгээд тэр тэнгэр нь тэгээд юу юм бэ? Тэнгэр гэхээр яав ч нэг хүнд хамаарагдах эсвэл бас нэг ураг удамд хамаарагдах зүйл биш байх.   Дээрээс мэлтийх тэнгэр биднийг их бага гэж ялгалгүй л байж л байдаг. Харин бидний таамаг бол хүн үүссэн цагаас өнөө хүртэлх энэ дэлхий дээр амьдарч байсан хүмүүсийн мэдлэгийн хуримтлал юм болов уу даа. Тэгэхээр маш их мэдээлэл байгаа биз. Бөөгийн ёсонд 99 тэнгэрийн талаар бичсэн байдаг . Саяхан Намсрай гээд зурхайч ахтай хөөрөлдөж суухад зурхайн сударт 130 тэнгэр байдаг гэж байсан . Тэгэхээр ямар ч байсан тэр мэдээлэлүүдийг эмхэлээд 99 ч юм уу эсвэл зурхайн судраар 130 файл болгочихсон байж болох юм. За тэгээд л тэр мэдлэгийн файлаас тэнгэр чамд нэгээхэн хэсгийг хайрлах юм бол та эсвэл би тэнгис далайг хага яран урагшлах нь дээ. Гэтэл энд бас нөхцөл бичсэн байна. Хайрлаваас гэжээ. Хайрлахгүй  байж бас болох нь . Яахаар хайрладаг  юм бол доо?  Мэдээж ямар нэг байдлаар аливаа зүйлийн учрыг олох гэсэн сониуч эсвэл ямар нэг бэрхшээлийг давж гарцыг олох гэсэн эсвэл бүүр  эсвэл эцэг өвгөдөөс уламжлагдаж байсан уламжлалаасаа тасараад сэргээх гэсэн гэх мэт олон хүслээр ямар нэгэн зүтгэл гаргаж тэр мэдлэгийн сангийн хаалгыг тогшоод ирсэн бол хайрладаг  байх. Эсвэл зүгээр сууж байхад гэнэт чи чадна май гээд өгчихдөг юм болов уу? Ямартаа ч хайрлавал гэсэн болохоор хэнд хайрлах эсэхээ тэнгэрүүд өөрсдөө шийддэг байх л даа.  Гэхдээ энд бас нэг сонин юм байнаа. Дээр яригдаад байсан удмын асуудал. Тэгэхээр тэр тэнгэрээс ирэх эрдэм мэдлэг тухайн ураг удам өөрсдийн чадлаар хуримтлуулан баяжигдан ирсэн удамдаа л өгөгддөг байх уу? Шударга байя гэвэл мэдээж л хүний оюуны өмчийг ямар ч хичээл зүтгэл гаргаагүй хүнд зүгээр л май гээд өгчихгүй л байх л даа. Тухайн нэгэн чиглэлийн мэдлэгийг нэгэн ураг удмын хүн хамгийн их хөгжүүлсэн байлаа гэхэд тэр хүн мэдээж л үр хүүхдүүддээ эсвэл хүүхдүүд нь тоохгүй бол ядаж л тэр тал дээр зүтгэл гаргаж байгаа хүнд хайрлах байх . Харин тэр бүгдээс өөрийн чадах  эрдмийг  хэрхэн нээж  , тайлах юм болоо ? Яаж ч бодсон тэр их мэдээлэлийг нэг хүн хуримтлуулна гэж байхгүй. Байлаа ч үйлдэл болгох дээр асуудал гарах нь ойлгомжтой.  Тиймээс дээрээс мэлтийх тэнгэр хүн хүнд нь тохирсон эрдэм мэдлэгийг хайрладаг ба харин энэ олон эрдэм мэдлэгтэнгүүдийг нэгтгэн нэг том үйл хийх гэдэг хамгийн хэцүү бөгөөд гайхамшигт үйлс болох байх.
Гэхдээ тэр тэнгэрээс хайрласан эрдэм мэдлэгээ юунд ашиглах вэ? Мөнгө олж баяжиж дутах гацах юмгүй амьдрахад уу? Яагаад болохгүй гэж ? Гэхдээ чамд тэнгэр эрдэм хайрласан байхад тэнгэрт чи бас авсан зүйлийнхээ хариуг барих хэрэг гарах л байх. Тэгвэл тэр тэнгэр нь ямар хариу хүсдэг юм болоо? Тэнгэр л юм хойно доороо байх түмэн олны тусын тулд, бас тэнгэрээ нураачихгүй байлгах зүйлийг хүсэх байх. Аан тийм бас хойшоо үйл хэргийнхээ мэдээг бас илгээх ёстой.   Ирээдүйтэй маань холбоос үүсгэж байна. Тэгэхээр тэнгэрүүд биднээс энэ орчлон ертөнцийн зүй тогтол, уялдаа холбоогоо хадгалан эх дэлхий дээрээ урт удаан хугацаанд амьдран оршуулахыг хүсдэг болов уу? Тэгэж байж дэлхий маань байж, дэлхий байгаа болохоор сар нь байж , наран нь байж , бусад 7 гариг нь байж орчлон ертөнц оршин тогтнодог байх. За бүүр орчлон ертөнц гээд томроод алга боллоо. Харин дотогшоогоо орох юм бол бидний ууж идэж, өмсөж зүүж, амьдран сууж байгаа маань бүгд л харилцан хамааралд оршиж нэгэн том цулын өчүүхэн жижиг хэлтэрхий мөртлөө маш чухал үүрэгтэй болж хувирав уу даа. Орчлон ертөнц гэдэг чинь бид мэтийн өчүүхэнүүдийн нэгдэл юм уу? Тэр өчүүхнүүдээс яг юу хамаарах гээд байгаа юм?  Хамаарахгүй байж болох уу?  Өчүүхнүүд хоорондоо хамааралгүй амьдарч болох уу? Яасан ч байсан бид нэг дэлхий дээр амьдарч байгаа нь үнэн юм даг. Тэгэхээр хамааралгүй байх үндэсгүй гэсэн үг болох нь . Харин харилцан хамаарлыг нь ёс жаяганд оруулах зохицол гээчийг олох нь өнөө их мэдлэгийн сангаас хир хэмжээний ашигтай мэдээлэл авч,  авсангууд нь эвлэлдэн нэгдэж чадах эсэхээс хамаарах мэт.   Олон олон онгод тэнгэрүүдтэй золгож байхад бидний бууж ирсэн зорилго бол та нарын үрийн чинь үрсүүдийг та нарыг төрөхөд чинь ямар байсан тэр сайхан дэлхий дээр чинь өлгийдөн авахуулахын тулд л  та нарын мартчихсан, мэдэхээ байсан хэрхэн амьдрах ухааныг чинь сануулан хэлэх гэж удам удмынхаа үрсүүд дээр бууж өөр өөрсдийн мэддэг чаддаг бүгдээ зааж сургах гэж айлдах юм билээ. Тэгээд  тэнгэр эцэг гэдэг чинь энэ их мэдээлэлийн санг удирдан залж , цэгцэнд нь оруулан, орчлон ертөнцийн зүй тогтолыг бүхэлд нь мэдэх их том оюун санаа юм байна гэж мунхаглан бодлоо.