ЧИН СЭТГЭЛ

Хүн сэтгэлийн амьтан гэж хэлэлцэхийг сонсож л байсан байх. Махан бие, сэтгэл бие, сүнсэн бие гэж 3 бие байдаг гэж өвөг дээдсийн буулгасан судраас уншаад махан бие, сүнсэн бие 2ийн нөлөөлөлөөр сэтгэл бие гээч оршоод байна уу гэж бодлоо.  Махан бие өвдөхөд сэтгэл бие бас л шаналан өвдөж эхэлдэг бололтой. Өвчтэй хүмүүс эмзэг гомдомхой тунимхай ууртай байдаг тийм ч учраас бусдаас анхаарал халамжийг хүсэж байдаг биз. Чухам энэ үед л чин сэтгэлтэй хүмүүсийн дэм тусламжаар сэтгэл бие засагдаж эдгэрэх итгэлийг олж авч сүнсэн биедээ нөлөөлөн өөрийн эрчимээ нэмэгдүүлдэг байх л даа. Бас нэг арга нь бөөгийн аргаар шууд сүнсэн биед нөлөөлөн сүнсэн биений эрчмийг цэвэрлэж ,нэмэгдүүлдэг байж болох ч бас энэ үйл нь тухайн хүний итгэл сэтгэлээс нэлээн хамааралтай байгаад байх шиг. Тэгэхээр сэтгэл бие махан бие сүнсэн биений заслыг тус тусад нь авч үзэх нь утгагүй юм шиг. Энэ тохиолдолд сэтгэл биеийн нөлөөлөл сүнсэн болон махан биед хэрхэн нөлөөлж байгаа хамаарлыг судлаад үзмээр ч юм шиг. Эмнэлэг болон сэтгэл зүйн практикт өвчтөний сэтгэл  зүй хэдий чинээ өөдрөг байхаас эмчилгээний үр дүн төдий чинээ сайн байх нь бараг л батлагдсан зүйл.  Энэ бол зөвхөн өвчтэй хүн дээрээс олж харагдах энгийн жишээ л дээ. Амьдрал дээр өөр маш олон жишээнүүд байдаг шүү дээ.  Сүүлийн үед хүн бүр л уур бухимдалтай, төр засагтаа итгэл алдарч буруутгах нь ихэсч байгаа ч гэсэн сайн сайхан бүхнийг хөхүүлэн дэмжиж өөдрөг бүхний төлөө тэмүүлэх тэмүүлэлээ хурцлан өөр өөрсдийн чадах бүхнээрээ үлгэрлэж эхлэвэл бусдынхаа сэтгэл биед ч нөлөөлөх бизээ.

2-22

Хүндэтгэл хайрын орон зайг
Хүлээн зөвшөөрч чадваас
Хүрэх алсын замаа дөтлөх
Хөтөл замыг олох адил
       Алдар хүндийн оргилд мацаад
       Араас нэхэх нэхлээ даалгүй
       Ардын итгэлийг дэмий мохоон
       Ацан замд хөтлөх шиг
Хүмүүн заяаны төвөг олширч
Хохирол юугаа даалгүй
Өөрийн өөдгүйн боол болж
Өрц сүвээгээ хатгах адил
         Чин үнэн байсаар байтал
         Чимх чимхээр мэдэрсээр байтал
         Алтан наран цацрагаа түгээж
         Алдаа оноог дэнсэлсээр байтал
Өнөд алдсан алдааг минь
Өтөл насандаа олсон ч гэсэн
Үнэний мөрийг бат атгаж
Үзэсгэлэн төгсийг бүтээх буй заа
      Хан тэнгэрийн сургаал юуг
      Хайхарч ойлгохгүй явах аваас
      Ар нь утаа мэт замхарч
     Алтан хэлхээ тасрах бус уу

Тэнгэрийн дуулал

Оройн дээд эцэг мину
Орчлон ертөнцийн үүсгэл мину
Амьдран оршихуйн эзэн мину
Алагхан дэлхийн голт мину
Эртний дээд ээжийн
Элгэн тэнгэр мину
Ижил олны заяаг тэтгэгч
Илчит тэнгэр мину
Ариун бүхнийг дээдлэгч
Алдар нэрийн эзэн тэнгэр
Аврал хайраар тэтгэгч
Асралт их тэнгэр мину
Чин үнэний замыг ологч
Чигч ухааны эзэн мину
Чиний миний хайрыг тэтгэгч
Цэгц шударгын эзэн мину
Хүмүүн заяаны эзэн тэнгэр
Хөөрөл баяслыг түгээгч тэнгэр
Гал голомтыг сахигч тэнгэр
Газрын хүчийг тогтоогч тэнгэр
Хишиг буяныг дэлгэрүүлэгч тэнгэр
Ерөөл магтаалын уухай тэнгэр
Есөн хүслийн эзэн тэнгэр
Ёрын муугаас хамгаалагч тэнгэр
Ёс бустаас өмгөөлөгч тэнгэр
Эрүүл мэндийн эрхэм тэнгэр
Эзэн богдын  асрагч тэнгэр
Зальхай бүхнийг шүүгч тэнгэр
Задын хүчийг эзэмшигч тэнгэр
Хээрийн салхины эзэн тэнгэр
Хар бүгдийг хаагч тэнгэр
Хальсан бүгдийг одуулагч тэнгэр
Хүсэл хяслыг дэмнэгч тэнгэр
Хүүний орчлоор хэсэгч тэнгэр
Мөнхийн босоо орших тэнгэр
Мөнгөн сарны эзэн тэнгэр
Ав эв овын тэнгэр
Азын гүйдлийн эзэн тэнгэр
Ивээл хайрыг түгээгч тэнгэр
Энх тунхын эзэн тэнгэр
Элбэрэл энэрэлийн дээд мину
Эрхэс гаригсын эзэн тэнгэр
Зүүд нойрны хийсвэр эзэн
Зөн билгийн мэргэн дээдЭс минь
Үнэн зүрхний тольт минь
Үзэмж төгөлдөрийн эзэн минь
Үлэмж төгсийг урлагч мину
Сүр их ухаанаараа
Суу залийг сүлэгч эзэн
Сүүмгэр тэнгэрийн хаяанд оддогч
Сүүн далайн эзэн тэнгэр
Найман оюуны эзэн ээжүүд
Номт мэргэн сургаалаар шүүж
Наран гийх зүг бүртээ
Най тухыг олон суухуйд
Түвшин сайхан нь цогцлон бүрдэж
Тусгаар таван тогтнол нь
Төгс төгөлдөрийг бүтээнэ буй за
Түмний үйлсэд тусна буй за

2-15

Хүчит хар шуурга
Хүрээ юугаа тэлэн
Хүмүүний сэтгэлд бугших
Хүсэл хяслыг өдөөн
Эргэн харах мөргүй
Ээж аавын сэтгэлгүй бол
Эрчимнэн босох салхины шивнээ
Эрээлэн урсах голын урсгалд
Элдэв муугаа таягдан хаяж
Энэ биеэ хөглөн урсаж
Ирэх цагийн аясыг олном
Бардам онгироо зангаар
Бааш юуг гарган
Алхах хөлөө тушин
Алдаа бүхнээ дэвэргэн
Олны өмнөөс цэцэрхэн
Олох гээхийн ухаанд төөрч
Олз юуг олж чадамгүй
Орчлонгийн үнэнийг ухаж дийлэмгүй
Оюун бодлоо мухарт хөөн
Ойчих газраа хаягдаж үлдэнэ
Эрс тэс хатуу аргаар
Эвлэлдэн нэгдэх зөөлөн аргаар
Хамтран хариуцахын ухааныг олон
Олзын үүдийг нээнэм зээ

Ул Суурь-Гүн ухаан

Аливаа зүйлийг ул суурьтай бодож бай гээд л ээж аав маань ч эмээ өвөө маань ч хэлж сургадаг шүү дээ. Тэгвэл тэр ул суурь нь юу юм бэ? Өвгүд ч бидэнд хэлэхдээ та нар зөвхөн сууриа л тавих үйлэнд зүтгэж байна гэдэг. Яаруу сэтгэлт бид чинь юу юугүй л бүхэл бүтэн цогцыг бүтээчихмээр ч юм шиг сэтгэл маань оволзож суудаг даа. Оволзсон их сэтгэл заримдаа тээр болох ч үе байдаг. Харин тэр яарсан оволзсон сэтгэлийн суурь хир бат бөх болоо? Яарвал даарна гэдэг үг ч бас л тэр хэврэг суурьтай холбоотой хээр хонохыг хэлээд байна уу? Ул суурьтай гэхээр үндэстэй үндэслэлтэй байхад суралцах юм болов уу? Аль болох бага алдаж их зүйлийг бүтээхийг хэлээд байна уу? Долоо хэмжиж нэг огтлохыг хэлээд байна уу? 

Гэтэл саяхан " Засаглахуйн засал" судрыг нээж үзээд доорхи гарчгийг уншлаа . Өнөө ул суурь гэдэг зүйлийг бичжээ.

НҮҮДЭЛЧИН ТҮМНИЙ ЗАСАГТЫН СУУРЬ ТАВАН ГҮН УХААН :

1.Үндэсний үзлийн гүн ухаан

2.Соёлын гүн ухаан

3. Бүтээмжийн гүн ухаан

4. Хүслийн гүн ухаан

5. Ний зохицлын гүн ухаан

Гүн ухаан бол ерөөсөө л зарчим.  Тухайн зүйлийн анхны зөв сэтгэл зүй хэрхэн гарч ирж байна гэдэг зүй тогтол гэнээ.

Тэгэхээр ул суурьтай бодож бай гэдэг үгийг эдгээр 5 гүн ухааны зарчмыг бидэнд ухааруулах гээд байгаа юм байна гэж ухлаа.

Яг тэрийг хэлнэ гэхийн оронд тиймэрхүү зүйлийг хэлнэ гэж ерөнхийлэх бөгөөд энэхүү гүн ухаанаас төрөх бодлого хэлбэршиж, хэмжигдэхүйц болсноор засаг болж хувирна гэж бичжээ.

Үндэсний үзэл дээр хүн нийхэмийн бүрдэл болж дийлэнхийн оюун санаа гарч ирэх тухай тайлбарласан. Соёлжилт гэдэг нь урт хугацааны орон зайд шалгарах хүний зан байдлаас, оюун дүгнэлтээс гарч хэвшмэл дадал болдог тухай ярьсан. Хүн өөрөө ашиглагч бөгөөд ашиглагдагч буюу байгаль ертөнцийг тусад нь авч үзээд ахуйн нөөц гэж үзээд энэ нөөцөө хамгаалах үүргээ хэрэглэх эрхэд шилжүүлэхийн тулд бүтээмжийн гүн ухаан гарч ирсэн тухай бичсэн. Харин бүтээмжгүй байж хэрэглэгч учгаас хүсэлтэй гэж үзээд хүслийн гүн ухааны тодорхойлолтыг 9 чигчид авч үзэн цаашид хүн дангаар буюу гагцаар оршин боломжгүй тул ний зохицолын буюу нийхмийн харилцааны мөн чанарын гүн ухааны утгыг тайлбарлаад энэ бүхнийг суурь болгон Засагийг бий болгож байсан туршлагаа бичсэн байна . 

 Отгонбаяр докторын Гээгдсэн түүх подкастаар "Их Монголын  гүрний номлол" гэсэн сэдвээр ярьсан яриаг сонслоо. Яг цэгцтэй энэ талаар яригдаагүй боловч Их Монголын гүрэн хэмээгдэн 100 гаран жил эзэнт гүрнийг тогтоож байсан гүн ухааны суурь байсан гэдэг нь тодорхой гээд дэлхийн түүхэн дэх томоохон эзэнт гүрнүүдийн талаар харьцуулан ярьсныг сонсоод "Засаглахуйн засал " судрыг дэлгэрүүлэн унших юм бол маш сайхан цэгцтэй ойлголттой болохыг ойлголоо. Үүнийг судалсан томоохон судалгааны ажлуудыг бичгийн эх сурвалжуудыг ашиглан хийвэл докторын сайхан сэдэв болно хэмээн эрдэмтэн судлаачдыг уриалсан яриа болсон.

Улс төрийн зохион байгуулалт түүний засаглалын үйл ажиллагааг цэгцлэхийн тулд төрт улс бүхэн өөрийн гүн ухаан, хүчин чармайлт гаргаж ерөнхий зүй тогтлыг олохыг хичээсэн. Үүний нэгэн адилаар нүүдэлчдийн  анхны төр Хүн гүрэнтэн өөрийн улсын бодлогын анх аравтын зохион байгуулалтаар цэгцлэх оролдлого хийсэн юм. Энэхүү зохион байгуулалт , цэгцийн хүрээнд гүрний түвшинд мандаж , төрийн анхны бодлого суурьтууд үүсэж байсанд ололт амжилт, алдаа оноо байснаас дараа дараагийн төртүүд алдааг засаж оноог улбаалсны хүрээнд " "Арван түгээмэл"-ийн гүн ухаан хөгжсөн байдаг.

Арван түгээмлийн гүн ухаанд өгүүлэхдээ 

" Их засаг нь үндэсний үзлээр бий болж

Их засгаа Хамтын Хариуцлагаар үүрэн хүлээж

Хүсэл мөрөөдлөө Ухаанаар тэмтэрч

Эзэн эрхээ Оюунлагаар үүрэгжүүлж

Бүтээврийг бий болгож

Хүнсийг гол болгож

Эв гэриэг барьцалдуулан

Соёл зөнгөөр нийхэмийн хүч хийж

Үнэнээр цаазалсуу" гэх гүн ухаан төрсөн болно